روشهاي كشت نشاء
نشاها را ميتوان بهصورتهاي زير كاشت نمود:
عمل نشاء را ميتوان با روش دستي و هم روش مكانيكي انجام داد كه امروزه در بيشتر سبزيكاريهاي بزرگ و مكانيزه كاشت نشاء را با ماشين نشاكار انجام ميدهند كه داراي مزايايي به شرح زير است:
در سبزيهاي دوساله كاشت نشاهاي بزرگتر و زود كاشتن نشاء باعث Bolting ميشود.
مسائل مربوط به كاشت
عمليات مربوط به كاشت سبزيها: قبل از كاشت سبزيها لازم است كه بستري خوب و شرايط مناسبي براي جوانهزني و رشد و نمو بذر مهيا شود. تهيه بستر كاشت، زمان كاشت و روشهاي كاشت بذر عملياتي هستند كه در اين رابطه انجام ميگيرند.
تهيه بستر بذر و نشاء در پاييز با شخمزدن آغاز ميشود. زمان شخمزدن به زمان بذرپاشي و يا نشاكاري دارد. علاوه بر آن شرايط اقليم منطقه، جنس و ميزان رطوبت خاك نيز در تعيين زمان شخم دخالت دارند. شخم پاييزه در مناطقي كه يخبندان زمستانه شديدي ندارند، به علت شستشو و فرسايش زمينهاي شيبدار ارزش چنداني ندارد. شخم بهاره را نبايد خيلي زودتر از موعد كشت انجام داد. زمان كاشت بستگي به نوع محصول و زمان انتقال نشاء به زمين اصلي دارد. در بعضي از اوقات قبل از كاشت نشاء در زمين اصلي، آنرا از خزانه اول به خزانه دوم و يا سوم انتقال ميدهند كه در اين صورت بايد فاصله بيشتري بين بذر پاشي تا موقع انتقال نشاء به زمين اصلي در نظر گرفت. اين فاصله بين 3 تا 8 هفته و در خزانه هواي آزاد كمي بيشتر است. بذر انواع سبزيها براي جوانهزني به دماي مختلفي دارد. كه بسته به نوع و رقم سبزي حداقل بين 2 تا 12 درجه سانتيگراد متفاوت است. بنابراين براي بذر پاشي سبزيها تاريخ تقويم سال ملاك نيست بلكه گرماي زمين در درجه اول تعيين كننده زمان كاشت است. از طرفي گرماي زمين نيز بستگي به ماكروكليما، آب و هواي سالانه و خواص فيزيكي خاك دارد. كاشت قبل از موعد مقرر ميتواند همواره با خسارت همراه باشد.
روشهاي كشت بذر
الف) روش دستپاش: بدون نظم و ترتيب در اسرع وقت صورت ميگيرد. در اين روش كليه مراقبتهاي زراعي بهويژه وجين علفهاي هرز مشكل و يا حتي غيرممكن است. در اين روش قبل از بذرپاشي زمين را آبياري ميكنند. مثل: اسفناج، تربچه، ترتيزك، جعفري، شويد و غيره كه زمين را زود ميپوشانند و فرصت رشد علفهاي هرز را نميدهند به اين صورت پاشيده ميشود.
ب) روش رديفي يا خطي: در اين روش به كار بيشتر و زمان زيادتري نياز است ولي اين مشكل بعداً به علت آسانتر بودن مراقبتهاي زراعي جبران ميشود. رديفهاي كاشت را بيشتر از شمال به جنوب به علت جذب نور بيشتر ميكشند. آسان شدن وجين، مصرف بذر كمتر و ساير مراقبتهاي زراعي به راحتي انجام ميگيرد كه از فوايد اين روش ميباشد.
ج) روش كپهاي: كاشت تعدادي از سبزيها و بهويژه سبزيهاي دانهاي به اين صورت انجام ميگيرد. در سبزيهاي دانهاي و كدوئيان، حفر گودالي به عمق 5-3 سانتيمتر و بهفواصل معين قرار دادن تعداد 2 عدد بذر در هر گودال، با خاك روي آنرا ميپوشانند.
عمليات داشت
عملياتي كه براي نگهداري و تقويت گياهان تا زمان برداشت محصول انجام ميگيرد اصطلاحاً داشت ناميده ميشود. و عبارتند از:
انواع آبياري
روش رايج آبياري عبارت است از آبياري سطحي كه به دو روش زير انجام ميگيرد:
1) آبياري نشتي: در اين روش جويهاي به شكل مارپيچ (غلام گردشي) به عرض 30 تا 40 و عمق 30 تا 35 سانتيمتر حفر ميكنند و مزرعه را به شكل تپههاي متوالي در ميآورند. آب كانال اصلي كه به داخل جويها وارد ميشود، بهتدريج در داخل خاك فرو ميرود و محوطه دسترس ريشه سبزيها را سيراب ميكند. اين جويها به موازات يكديگر و عمود بر خط شيب سطح مزرعه قرار ميگيرند. آب پس از عبور از جوي اول به جويهاي بعدي در گردش است و تا آنكه به انتهاي جوي برسد. سطح مرزعه تا چند سانتيمتر در داخل جويها قرارگرفته و اصطلاحا داغآب ميگويند. در خانواده كدوئيان و بادمجانيان از اين روش در كشور ما انجام ميگيرد.
2) روش كرتي: اول سطح مزرعه بهصورت قطعات كوچك كه به آن كرت يا كرد ميگويند تقسيم و كرتها با يك مرز خاكي از هم جدا ميشوند. در موقع آبياري، آب را توسط نهرهاي كوچكي از نهر اصلي جدا كرده و داخل كرت منتقل ميكنند. براي آبياري بسياري از سبزيها ميتوان از اين روش استفاده كرد. اين روش كم هزينه و اقتصادي است. چون اندامهاي هوايي گياه را خيس نميكند، معمولاً امراض قارچي كمتر به گياه ضرر ميرساند.
آبياري باراني
اين روش در سبزيكاريهاي سطوح بسيار بزرگ رايج است. از وسايلي مثل پمپ آب، لولههاي اصلي و فرعي گالوانيزه همراه با آبفشانها مجهز به شيبوره استفاده ميشود. آبياري باراني براي جلوگيري از سرماي بهاره نيز كاربرد دارد. صرفه جويي در ميزان آب و عدم نياز به تسطيح زمين از مزاياي اين روش است. در مناطقي كه باد شديد ميوزد، آب بهطور يكنواخت بر روي مزرعه پاشيده نميشود.
آبياري قطرهاي
در اين روش كه امروزه در بسياري از سبزيكاريهاي متمركز رايج است، آبياري سبزيها به كمك لولههاي پلاستيكي (PVC) انجام ميگيرد. روي لولهها سوراخهاي ريزي تعبيه شده است كه در داخل آن شيبوره نصب ميشود و آب را بهصورت قطراتي در محوطه دسترس ريشه گياهان قرار ميدهد. اگر با اين روش بتوانيم به 25 درصد از ريشههاي گياه در مزرعه آب كافي برسانيم گياه ميتواند به رشد عادي خود ادامه دهد. با اين روش در مقدار آب صرفهجويي فراوان ميشود. لولهها از پلاستيك سياه برگزيده ميشوند كه هم ارزانتر است و هم به علت سياه بودن آنها، جلبكها نميتوانند روي آن رشد كنند. از معايب اين روش گرفتگي قطرهچكانها و لولهها است.
آبياري زيرزميني
لولههايي در زيرزمين تعبيه شده كه رطوبت به عمق 30 تا 60 سانتيمتري خاك در دسترس ريشه قرار ميگيرد. در موقع بارندگي شديد بهصورت زهكش عمل ميكنند.
قيم زدن
براي سرپا نگهداشتن انواع پابلند سبزيها مثل گوجهفرنگي و لوبياهاي پابلند و همچنين خيارهاي گلخانهاي بايد آنها را قيم بست.
خاك دادن پاي بوته
در گوجهفرنگي خاك دادن پاي بوته باعث افزايش ريشه نابجا ميشود. در سيبزميني عمل خاك دادن پاي بوته ميتواند از سوختگي غدهها، پيدايش رنگ سبز روي پوست غده جلوگيري بكند. همچنين توليد استولن و غده افزايش يافته و در نتيجه مقدار محصول نيز افزايش مييابد. در گياهاني چون ترهفرنگي، كرفس، مارچوبهپاي بوتهها را خاك ميدهند. خاك دادن پاي بوتهها در سبزيهايي كه تنككردن را پشت سرگذاشتهاند انجام ميگيرد زيرا با حذف بوتههاي اضافي استقامت بوته در مقابل وزش باد كم ميشود.
هرس
در بعضي از سبزيهاي ميوهاي مانند گوجهفرنگي، بادمجان، فلفلسبزدلمه، خيار، خربزه و هندوانه عمل هرس در ساقهها و گلها براي باروري و مرغوبيت بيشتر ميوهها انجام ميگيرد. بيشتر در مورد گوجهفرنگي، خيار، خربزه و هندوانه مطرح است.
هرس گوجهفرنگي و خيار بسته به نوع پرورش در گلخانه و فضاي آزاد متفاوت است. هرس گوجهفرنگي به اين صورت است كه تنها يك ساقه را حفظ كرده (نگهداشته) و بقيه را از بين ميبرند. برگها و ساقههاي فرعي تحتاني بوتهها را به علت آلودگي و تماس با خاك حذف ميكند تا گياه بتواند از نور و هواي بيشتري استفاده كند. جوانههاي برگي را نيز كه بين ساقه و برگ مركب گياه تشكيل ميشوند در مرحله ابتدايي حذف كرده و تنها 6 تا 8 گلآذين را در هر بوته نگهداشته و بقيه را هرس ميكنند.
در هندوانه ساقه اصلي بعد از برگ سوم و ساقه فرعي را پس از برگ پنجم حذف ميكنند.
در خربزه علاوه بر هرس، عمليات تراش و گلگيري نيز مرسوم است.
هرس بادمجان، فلفلسبزدلمه و خيار در كشتهاي گلخانهاي مرسوم است. عمل هرس در اين گونه سبزيها براي دريافت نور بهتر و تهويه بيشتر و در نتيجه محصول مرغوبتر انجام ميگيرد.
مبازره با آفات و امراض
مبارزه با آفات و بيماريها با روشهاي زير انجام ميگيرد:
تناوب كشت
سلسله مراتب كشت گياهان مختلف در يك قطعه زمين و در فواصل زماني معين، تناوب كشت ناميده ميشود. مدت زمان لازم براي كاشت مجدد همان گياه در همان قطعه از زمين را دوره تناوب ميگويند.
كشت يك نوع محصول باعث ميشود:
در تناوب كشت سعي شود از تمامي قطعات قابل استفاده خاك حداكثر بهرهبرداري به عمل بيايد. چون همانطور كه ميدانيم طول ريشه گياهان مختلف يكسان نبوده و در اعماق مختلف از مواد غذايي زمين استفاده ميكنند.
محاسن تناوب زراعي
برداشت سبزيها
برداشت اغلب سبزيجات در چندين مرحله انجام ميگيرد و اكثر اوقات بيشترين هزينه را در بر دارد. مسئله مهمي كه در برداشت سبزيها مورد توجه قرار ميگيرد، زمان برداشت است كه در سبزيهاي مختلف متفاوت است. زمان برداشت بستگي به مقدار توليد، نوع سبزي و موقعيت بازار فروش دارد
جدول13- گروهبندي سبزيها بر مبناي ضرورت كشت
گروه 1 |
سبزيهاي چند ساله |
مارچوبه، ريواس، آرتيشو، سيبزميني ترشي |
گروه 2 |
سبزيهاي پختني و تازه |
اسفناج، اسفناج زلاندنو، كلم پيچ، چغندر برگي |
گروه 3 |
سبزيهاي سالادي |
كرفس، كاهو، آنديو، شيكوره، ترتيزك |
گروه 4 |
كلمها |
كلمپيچ، كلمگل، كلمبروكلي، كلمتكمه، كلمقمري،كلمچيني |
گروه 5 |
سبزيهاي ريشهاي |
چغندرلبوئي، هويج، شلغم، ترب، تربچه |
گروه 6 |
سبزيهاي پيازي |
پياز، ترهفرنگي، سير، موسير، پيازچه |
گروه 7 |
سبزيهاي غدهاي |
سيبزميني |
گروه 8 |
سبزيهاي غدهاي |
سيبزميني شيرين |
گروه 9 |
سبزيهاي دانهاي |
نخودفرنگي، لوبيا سبز، باقلا سبز، لوبيا ليما، ذرتشيرين |
گروه 10 |
سبزيهاي ميوهاي |
گوجهفرنگي، بادمجان، ففل سبز |
گروه 11 |
سبزيهاي ميوهاي |
خيار، طالبي، هندوانه، خربزه، كدوها |
گروه 12 |
خانواده پنيرك |
باميه |
روشهاي ازدياد سبزيها
سبزيها به دو طريق ازدياد ميشوند:
1. جنسي: با دخالت گامت نر و ماده. گياهانيكه كه به اين طريق ازدياد ميشوند دو دستهاند:
بعضي از گياهان گلهاي كاملي دارند ولي به علتي دانه گرده هر گل قادر به تلقيح گامت ماده آن نيست. اين گياهان را كه داراي گلهاي كامل ولي خودناسازگار هستند self-incompatible ميگويند. گياهاي كه خودگشني طبيعي دارند ولي به علت درشتي گلها و زمان تلقيح نسبتاً طولاني، درصدي نيز دگرگشني دارند self-compatible ناميده ميشوند. در اين گياهان دانه گرده از گياه مجاور روي مادگي گل ديگري ميريزد، مثل گوجهفرنگي، فلفلسبز، بادمجان و باميه.
2. غير جنسي: با استفاده از قسمتي از اندام گياه زياد ميشود.سير با كاشت سيرچه،نعناع و ترخون با تقسيم ريشهها، سيبزميني و سيبزميني شيرين توسط غده، آرتيشو از طريق پاجوش و ريواس با تقسيم بوته ازدياد ميشوند.
در سبزيجات خانواده كدوئيان و پياز دانههاي گرده چسبنده و نسبتاً سنگين هستند و گردهافشاني به كمك حشره انجام ميگيرد. در ذرتشيرين و چغندرلبوئي دانههاي گرده بساك سبك بوده و به راحتي به كمك باد منتقل ميشوند.
نشاء و نشاكاري
نشاء: گياه كوچكي است كه قسمتي از دوره رشد خود را در محيطي مناسب و كنترل شده گذرانده و پس از مساعد شدن هواي بيرون به زمين اصلي انتقال داده ميشود.
نشاكاري: به عمل انتقال و كاشت گياه جوان درمحل اصلي گفته ميشود يا به پرورش گياهان كوچك در ظروف كشت خاص يا نواحي خاصي از مزرعه اطلاق ميشود كه اين گياهان سپس به مكانهايي منتقل ميشوند كه در آنجا فرآورده قابل برداشت را توليد خواهند كرد.
براي تهيه نشاء اولين چيزي كه لازم است تجربه كافي است. مواظبت فراوان از خزانه و در صورت امكان، تغيير عوامل محيطي، مناسب با احتياجات گياه از ديگر مسائلي است كه بايد مورد توجه قرار گيرد. نشاء بايد سالم، درشت، شاداب، عاري از آفات و بيماريها و همچنين پر ريشه باشد. نشاء نبايد كج و معوج، شكننده و خيلي طويل باشد.
مزاياي نشاكاري
معايب نشاكاري: هزينه آن زياد بوده و برخي از گياهان تحمل نشاكاري را نداشته و آسيب ميبيبنند. در بعضي از گياهان باعث توقف رشد ميشود.
سبزيهاي نشايي
سبزيهاي نشايي سبزيهايي هستند كه به راحتي قابل نشاء كردن هستند. يعني اينكه ميتوان آنها را از محلي به محل ديگري انتقال داد بدون اينكه صدمهاي ببينند.
موفقيت در توليد و پرورش نشاء خوب
محل پرورش نشاء
بسته به موقعيت آب و هوايي در شاسي، گلخانه، تونل پلاستيكي، خزانه معمولي، خزانه هواي آزاد ميتوان پرورش داد. از گلخانهها به علت هزينه زياد ساختمان آن، بيشتر براي توليد سبزيهاي پيشرس و خارج از فصل استفاده ميشود. زمان بذرپاشي به نوع گياه و زمان انتقال گياه بستگي دارد.
برخي سبزيها مانند كرفس و يا اكثر كلمها به علت توليد سيستم ريشهاي قويتر بيشتر به خزانههاي ديگر انتقال مييابند. كه گلدانزني (potting) نوعي خزانه دوم به حساب ميآيد. دليل اين امر را ميتوان در شكستن مكرر كلاهك ريشهها دانست كه با اين عمل رشد طولي ريشهها متوقف گشته و در عوض به توليد ريشههاي فرعي كمك ميكند.
فاصله رديفهاي كشت بذر در داخل جعبه 5 سانتيمتر و در داخل شاسي، گلخانه يا خزانه بين 10 تا 15 سانتيمتر است. عمق كاشت بذر بستگي به نوع و اندازه بذر، ميزان طوبت و نوع خاك دارد. عمق كاشت در خزانه يا شاسي و يا جعبه نشاء بين 5/0 تا 1 سانتيمتر است. مقدار بذر بستگي به تعداد نشاء مورد نياز بوده و معمولا بين 3 تا 5 گرم براي تعداد 1000 عدد نشاء كافي خواهد بود.
جدول 11 - عمق و كاشت بعضي از بذور سبزيها
نوع سبزی |
عمق کاشت (سانتيمتر) |
نوع سبزي |
عمق کاشت (سانتيمتر) |
اسفناج |
5/2- 5/1 |
انواع لوبيا |
5/2- 5/1 |
کاهو |
5/0– 1/0 |
انواع كلم |
5/1- 1 |
جعفری |
8/0- 5/0 |
ذرتشيرين |
3- 2 |
کرفس |
5/0– 3/0 |
بادمجان |
5/1- 1 |
شیکوره |
2 |
باميه |
5/2- 2 |
تربچه |
1 – 5/0 و 3- 2 |
پياز |
5/1- 1 |
هویج |
2– 1 |
نخودفرنگي |
4- 2 |
شلغم |
5/1- 5/0 |
فلفلسبز |
5/1- 1 |
چغندر |
5/2 -5/1 |
گوجهفرنگي |
5/1- 1 |
كدوئيان |
4- 2 |
تره |
5/1- 1 |
مقاومكردن نشاها
نشاهايي كه در شاسي، گلخانه و حتي در هواي آزاد رشد كردهاند، از حمله و صدمه عواملي چون حشرات، گرما، سرما و غيره مصون بودهاند. براي اينكه آنها را به زمين اصلي منتقل كنيم، بايد آنها را كمي به محيط خارج، يعني زمين اصلي عادت دهيم. عمل هوادهي، سرمادهي و قطع آبياري باعث حركت مواد غذايي از قسمت هوايي گياه به طرف ريشهها ميشود (رنگ بنفش يقه در نشاء گوجهفرنگي نشاء تجمع مواد غذايي در آن قسمت است). علاوه بر آن قبل از انتقال نشاها به زمين اصلي عمل هرس ريشه و ضدعفوني نشاها و نيز محلولپاشي با عناصر كمياب سبب ميشود تا گياهان در اوايل دوره رشد نسبت به كمبود مواد غذايي در خاك و نيز در مقابل آفات و امراض تا حد زيادي مقاوم شوند.
معموليترين روشها براي عادت دادن نشاها به محيط خارج عبارتند از:
عمل مقاومكردن بهطور معمول حدود 10 تا 14 روز قبل از نشاءكاري صورت ميگيرد. در عمل مقاومكردن، فرآوردههاي فتوسنتزي كمتر به مصرف رشد صحيح اندامهاي جديد رسيده و در عوض ذخيره ميشوند. در نتيجه اين كار ديواره سلولها ضخيمتر كشته و غلظت تركيبات اسمزي شيره سلولي افزايش مييابند.
در نشاهايي كه به خوبي مقاوم شدهاند ممكن است كه واكسهاي پوشاننده روي برگها افزايش پيدا كند. مثلاً در سبزيجات خانواده كروسيفرا ( Cruciferae ) شاخ و برگ نشاءهاي مقاوم سازي شده به طور مشخص تيرهتر و كوچكتر از آنهايي هستند كه مقاوم نشدهاند. نشاهايي كه بيشتر در معرض نورخورشيد قرار داده ميشوند مقدار كوتيكول بيشتري ساخته و در نتيجه ميزان از دست رفتن آب در آنها كاهش پيدا ميكند. همچنين نشاهاي مقاوم شده ريشههاي جديد را سريعتر از گياهان مقاوم نشده توليد ميكنند.
بايد توجه داشت كه عمل مقاوم سازي الزاماً براي گياه مفيد نبوده و گاهاً حتي ممكن است زيانآور باشد بنابراين براي نشاء، بسياري از سبزيجات توصيه نميشود. مثلاً گياهاني كه حساس به سرما هستند نبايد مقاومسازي شوند. گياهاني كه به مقدار زيادي مقاومسازي شدهاند اگرچه ممكن است شرايط سخت مزرعه را تحمل كنند اما رشد بعدي آنها به كندي شروع شده و ممكن است كه هرگز بهطور كامل از اثرات مقاومسازي بهبود نيابند.
همچنين ممكن است عملكرد آنها كاهش يافته، بلوغ و رسيدگي محصول كاهش يافته و برخي محصولات دوساله كلمگل و كلمپيچ اگر به قدر كافي دماهاي زير C◦10 را ببيند و خصوصاً اگر اين گياهان به هنگام مقاومسازي بهقدر كافي بزرگ باشند ممكن است كه به جاي توليد قسمتهاي رويشي و خوراكي توليد ساقه گلدهنده نمايند.
زمان انتقال نشاء به زمين اصلي بايد:
عمق كاشت نشاء :
جدول 12- مقدار بذر مصرفي و طول مدت خزانهكاري در نشاكاري برخي از سبزيجات
نوع سبزي |
مقدار بذر مصرفي براي تهيه نشاء (در هكتار) |
طول مدت خزانهگيري (دوره پرورش نشاء در خزانه) |
كلم پيچ |
300 -400 گرم |
10 – 6 هفته |
كلم قمري |
- |
8 – 6 هفته |
كلم گل |
- |
8 – 6 هفته |
كلم تكمهاي |
- |
8 – 6 هفته |
گوجهفرنگي |
- |
8 – 6 هفته |
بادمجان |
- |
12 – 8 هفته |
فلفل |
900 – 500 گرم |
8 – 6 هفته |
كاهو |
600 – 500 گرم |
8 – 6 هفته |
كرفس |
550 گرم |
12 – 10 هفته |
انواع كلمها، كاهو و گوجهفرنگي بهخوبي نشاء ميشوند. سبزيجاتي مانند بادمجان، فلفلسبز، پياز، هويج و كرفس نشاءكردن را خوب تحمل نميكنند. ذرت، خيار، طالبي، نخودفرنگي، شلغم، تربچه و هندوانه قابل نشاء نيستند.
ارزش بذر
ارزش بذر توسط دو عامل ارثي (ارزش ژنتيكي بذر) و تاثيرات محيطي در اثناي دوره رشد بذر (ارزش جسمي بذر) روي گياه و پس از برداشت محصول مشخص ميشود.
ارزش ژنتيكي بذر مشخص كننده نوع و پايداري خصوصيات است. تنها آن دسته از بذر و نشاء قابل تبادل هستند كه بهصورت بذر پايه و يا گواهي شده باشند.
بذور پايه: از تكثير پي در پي تحت نظارت اصلاحگر بهمنظور حفظ خصوصيات بهوجود آمده و به همين جهت بهترين شاخص خلوص و توان نوع بذر است.
بذور گواهي شده: بلافاصله از بذر پايه بهوجود ميآيد.
بذور استاندارد: بذرهايياند كه در فهرست انواع سبزيها ثبت شده و يا در كاتالوگهاي سبزيها وارد شده است و ويژگيهاي مثبت درج شده در آنها را مشخص ميسازد (حداقل درجه خلوص، حداقل قوه ناميه، ... ). بذر استاندارد فاقد آفت و يا ميكروارگانيسم است.
ارزش جسمي بذر از عوامل محيطي مختلف بهوجود ميآيد. شرايط اقليمي و ميزان آب مصرفي در اثناي دوره رشد بذر بر روي گياه مادري دخالت دارد. تغذيه گياه مادر، طرز قرار گرفتن بذرها بر روي آن و نحوه انباركردن رسيده شدن بذر و بالاخره تاثيرات جوي در اثناي رسيده شدن بذر، نحوه انباركردن و بذرگيري نيز بيتاثير نيست. عوامل فوق ميتواند در دوره استراحت بذر، در واكنشهاي دمايي و يا زنده ماندن جنين تاثير داشته باشد. بذرهايي كه در شرايط نسبي خشكي از گياهاني بهدست آمده باشد و به نحو مطلوب و بهتدريج از گياه مادري تغذيه نموده باشند، وزن هزاردانه بالا و كربوهيدرات و پروتئين زيادي دارند. بذرهاي بزرگ وزن هزاردانه بالايي دارند و علاوه بر آن معمولاً جنين بزرگتري نيز دارند كه درصد زيادي از آنها بهسرعت جوانه ميزند. به اين ترتيب اين گونه بذرها رويش خوب، دوره رويش كوتاه و بازده زيادي خواهند داشت.
بذور پوششدار
بعضي از بذور نامنظم بوده و به اين منظور آنها را پوششدار ميكنند. پوششهايي كه براي اين منظور بهكار ميرود: رس ورميكوليت، خاكهاي سيليسي، ذغال، مواد قارچكش، عناصر غذايي ميكرو، لايهاي از متيل اتيل سلولز، صمغ عربي و تركيبات قند.
مزاياي بذور پوششدار
معايب بذور پوششدار
جوانهزني بذر
خيساندن بذر در آب بهمنظور سرعت بخشيدن به جوانهزني بذر هنوز رايج است. روش قديمي قرار دادن مستقيم بذر در آب (بيش از 8 ساعت)، به علت نبود اكسيژن، ممكن است موجب خسارت شود. توصيه ميشود بذرها را يك تا چند روز در دماي اتاق و در داخل آبي كه هواي كافي وارد آن ميشود، بخيسانند و يك تا دو هفته در دماي ◦C1 نگهداري كنند پس از آن آنها را در هواي اتاق وادار به جوانهزدن كرده و بذرپاشي كنند. خيساندن بذر قبل از بذرپاشي باعث تسريع رشد ميشود. در اين روش حتي درصد سبز شدن در واحد سطح نيز افزايش ميشود.
جوانهزني بذور هنگامي صورت ميگيرد كه بذر داراي 26 تا 60 درصد آب باشد، لذا براي برخي بذور خيساندن قبل از كشت جوانهزني را بهبود ميبخشد.
دما نيز براي جوانهزني بذر از اهميت ويژهاي برخوردار است. جوانهزني بذر با كم شدن دما، كاهش مييابد و اين عمل همچنان ادامه يافته و تا يك دماي معين به حداقل ميرسد، ولي بذرها جوانهزني را انجام ميدهند. حداقل دما براي بذرهايي كه سرما را تحمل ميكند، بين 5-0 درجه سانتيگراد و براي بذرهاي فصل گرم بين 12-8 و حداكثر دماي فيزيولوژيكي بين 40-25 درجه سانتيگراد است.
محدوده حرارتي براي قوه ناميه مناسب، بهمراتب محدودتر است. براي سبزيهاي فصل خنك بين 13-5 و
25-22 و براي سبزيهاي فصل گرم بين 13 تا 19 و 25 درجه سانتيگراد است. چنانچه بذري تحت شرايط مناسب آب، دما و اكسيژن قرار گيرد جوانه خواهد زد. براي بعضي از سبزيها مثل كرفس عامل نور نيز مهم است.
جدول 9- رطوبت مورد نياز خاك براي جوانهزني سبزيها
گروه 1 ← زميني كه رطوبتآن در حد درصد نقطه پژمردگي باشد مانند
كلمپيچ، كدوتنبل، ترب، كلمتكمه، ذرتشيرين، كلمگل، كلمقمري، كدو خوشتي، شلغم، هندوانه
گروه2 ← زميني كه رطوبت آن حداقل 25 درصد بالاي درصد نقطه پژمردگي باشد مانند:
لوبيا، فلفل سبز، هويج، اسفناج، خيار، گوجهفرنگي، ترهفرنگي، پياز
گروه 3 ← زميني كه رطوبت آن حداقل درصد 35 بالاي درصد نقطه پژمردگي باشد مانند:
لوبيا ليما، نخودفرنگي
گروه 4 ← زميني كه رطوبت آن50 درصد بالاي درصد نقطه پژمردگي باشد مانند:
چغندر لبويي، آنديو، كلم چيني، كاهو
گروه 5 ← زميني كه رطوبت آن نزديك به ظرفيت مزرعه باشد مانند: كرفس
نقل از: Splittsoesser, 1984
تهيه بذر سبزي
بيشتر سبزيكاران و توليدكنندگان سبزي ترجيح ميدهند كه بذر مورد نياز خود را از موسسات و شركتهاي توليد كننده بذر، تهيه و خريداري كنند. كشاورزان هميشه بايد دقت كنند كه بذر مرغوب تهيه كنند. بذر ارزان براي زارع گران تمام ميشود. چون بعد از سرمايهگذاري و زحمات فراوان محصول خوبي كه قابل عرضه به بازار باشد، نخواهد داشت و كشاورز طولي نخواهد كشيد كه با دلسردي و ياس مواجه شده، در امر كشاورزي شكست خواهد خورد. بذوري كه توسط شركتهاي معتبر توليدكننده بذر تهيه ميشوند، داراي برچسب بوده كه تمام مشخصات بذر روي آنها نوشته شده است. از موردي كه حتماً بايد روي برچسب ذكر شده باشد، عبارتند از:
البته شركتهاي توليدكننده بذور را از نظر درصد قوه ناميه، درجه خلوص، زودرسي، ديررسي، يكنواختي، مرغوبيت محصول، طعم و مزه و ساير عوامل مورد آزمايش قرار دادهاند. در هنگام خريد بذر بايد حداكثر دقت و تاكيد روي نتيجه نهايي محصول سبزي به عمل آيد، نه هزينه خريد بذر. چون هزينه بذر اغلب سبزيها تنها قسمت جزئي از ساير هزينههاي انجام شده را تشكيل ميدهد.
سبزيكاران عمده بذوري را كه تهيه ميكنند، معمولا به مشخصات آنها واقف بوده، با اطمينان كامل به كشت آن اقدام ميكنند. البته تعداد كمي از كشاورزان ترجيح ميدهند كه خود اقدام به توليد بذر كنند كه اين خود داراي مزايا و معايبي است كه بهطور خلاصه ذكر ميگردد:
مزاياي توليد بذر سبزي توسط زارع
معايب تهيه بذر سبزي توسط زارع
جدول 10- دماي مورد نياز خاك براي جوانهزني سبزيها (سانتيگراد)
حداقل
صفر درجه 4/4 درجه 10 درجه 3/15درجه 3/1 درجه
آنديو چغندرلوئي مارچوبه لوبيا ليما بادمجان
كاهو بروكلي ذرتشيرين خيار كدوتنبل
پياز كلمچيني گوجهفرنگي باميه هندوانه
اسفناج كدوخورشتي شلغم فلفلسبز
هويج،كلمگل،
جعفري، ترب،
نخودفرنگي،كرفس
حد مناسب
21درجه 24درجه 7/26درجه 4/29درجه 35درجه
كرفس مارچوبه لوبيا ليما لوبيا خيار
شلغم آنديو هويج چغندر سالادي طالبي
اسفناج كاهو كلمگل بروكلي كدوتنبل
نخود فرنگي پياز كلمپيچ كدو خورشتي
ترب بادمجان هندوانه
گوجهفرنگي جعفري
شلغم فلفلسبز
ذرتشيرين
حداكثر
24درجه 4/29درجه 35 درجه 40 درجه
كرفس لوبيا ليما مارچوبه خيار
آنديو لوبيا چغندر سالادي باميه
كاهو نخودفرنگي بروكلي، كلمپيچ كدوتنبل
اسفناج هويج، كلمگل، بادمجان كدوخورشتي
پياز، فلفلسبز، ترب ذرتشيرين
گوجهفرنگي، جعفري شلغم، هندوانه
نقل از: Splittsoesser, 1984
توليد و تهيه بذر سبزي و مسائل مربوط به آن
يكي از مهمترين عوامل در موفقيتآميز بودن امر سبزيكاري، تهيه بذر خوب و مرغوب ميباشد. نوع بذر يكي از مهمترين عواملي است كه در كميت و كيفيت محصول تاثير فراوان دارد. مرغوبيت بذر را ميتوان از روي خواص دروني (خواص ژنتيكي)، خواص ظاهري (نتيجه تاثيرات محيطي) طي رشد بذر روي گياه و تاثيرات محيطي بر روي بذر پس از بذرگيري تشخيص داد. خواص دروني بذر فقط پس از افشاندن بذر در مرحله رشد و نمو گياه معلوم ميشود. خواص ظاهري بذر را ميتوان با روشهايي آزمايشگاهي چون قوه و قدرت ناميه بذر، وزن هزار دانه، سن بذر و غيره تشخيص داد.
ويژگي بذر سالم و مرغوب
دوره استراحت بذر ميتواند حتي پس از آمادگي بذر براي جوانهزني به علت تاثيرات محيطي نامناسب بهوجود آيد. اين دوره برخلاف دوره استراحت اوليه به نام دوره استراحت ثانويه معروف است. مثلاً بذر كاهو و كرفس در گرماي زياد جوانهزني شان متوقف ميشود. اكثر بذور را ميتوان در شرايط ◦C10 و رطوبت نسبي 30% براي مدت طولاني نگهداري كرد.
قوه ناميه عبارت است از درصد بذرهايي كه جوانهزده و سبز ميشود. قدرت ناميه يا سرعت جوانهزني را ميتوان با شمارش درصد بذرهاي سبز شده در يك مدت زمان معين مثلاً 10 تا 15 روز تعيين كرد. قوه ناميه بذر بستگي به عوامل زير دارد:
الف) وزن هزاردانه (درشتي يا ريزي بذر): اغلب مشاهده ميشود كه بذرهاي ريز و ضعيف در مجموعهاي از بذر مشخص، داراي قوه ناميه كمتري است و بوتههاي ضعيف محصول كمتري توليد ميكند. بنابراين درشتي بذر يكي از عوامل مرغوبيت بذر شناخته شده است و در آزمايشگاه با شمارش هزاردانه از بذر و وزن كردن آن درشتي بذر را مشخص ميكنند.
ب) سن بذر: رابطه سن بذر با قوه ناميه به اين صورت است كه هرچند فاصله زمان برداشت تا افشاندن همان بذر بيشتر باشد، مسلماً قوه ناميه آن كمتر خواهد بود.
ج) خلوص بذر: بذر مرغوب بايد تمييز و عاري از مواد خارجي باشد. معمولاً همراه با بذر مواد خارجي از قبيل: كاه، شن، بذر علفهاي هرز و بذر گونههاي ديگر يافت ميشود كه اين مقدار نبايد بيش از حد استاندارد باشد.
د) خلوص ژنتيكي بذر: بسياري از سبزيها بهراحتي با انواع نامرغوب و يا خودرو تلقيح مي شوند و خاصيت و مرغوبيت خود را از دست ميدهند.
ه) سلامت بذر: سالم و مقاوم بودن بذر يكي ديگر از مشخصات بذر مرغوب است و بايد از بذرهاي مقاوم و ضدعفوني شده براي افشاندن استفاده كرد. رنگ بذر و درصد رطوبت بذر و بو و درخشندگي بذر از عوامل ديگري هستند كه ميتوان به كمك آنها بذر مرغوب را تشخيص داد.
جدول 7 - وزن هزاردانه، تعداد بذر در هر گرم و حداقل درصد جوانهزدن بذور سبزي
نام سبزي |
وزن هزاردانه (گرم) |
حداقل درصد جوانهزدن |
تعداد بذر در هر گرم |
نام سبزي |
وزن هزاردانه |
حداقل درصد جوانهزدن |
تعداد بذر در هر گرم |
مارچوبه |
18 |
60 |
50 |
ترهفرنگي |
8/2 |
60 |
354 |
لوبيا ليما |
1400-400 |
70 |
8/1 |
كاهو |
1/1 |
80 |
929 |
لوبياسبز |
280 |
75 |
6/3 |
طالبي |
26 |
75 |
40 |
چغندرلبوئي |
14 |
65 |
5/71 |
اسفناجزلاندنو |
66 |
40 |
16 |
كلمگلبروكلي |
5/3 |
75 |
290 |
باميه |
56 |
50 |
18 |
كلمتكمهاي |
3/3 |
70 |
304 |
پياز |
4/3 |
70 |
304 |
كلمپيچ |
6/3 |
75 |
275 |
جعفري |
6/1 |
60 |
643 |
هويج |
3/1 |
55 |
786 |
نخودسبز |
122 |
80 |
9 |
كلمگل |
4/3 |
75 |
307 |
فلفلسبز |
3/6 |
55 |
161 |
كرفسقمري |
6/0 |
55 |
1786 |
كدو |
140 |
75 |
8 |
كرفس |
4/0 |
55 |
2715 |
تربچه |
9 |
75 |
111 |
چغندربرگي |
5/18 |
65 |
54 |
ساليسفي |
14 |
75 |
72 |
شيكوره |
5/1 |
65 |
65 |
اسفناج |
7/9 |
60 |
104 |
كلمچيني |
4 |
75 |
250 |
كدومسمايي |
72 |
75 |
14 |
خيار |
5/25 |
80 |
40 |
ذرتشيرين |
200 |
75 |
5 |
بادمجان |
4 |
60 |
258 |
گوجهفرنگي |
3 |
75 |
358 |
آنديو |
7/1 |
70 |
608 |
شلغم |
2 |
80 |
500 |
كلمسبز |
7/2 |
75 |
358 |
هندوانه |
87 |
70 |
12 |
كلمقمري |
1/3 |
75 |
329 |
ريواس |
10 |
20 |
20 |
نقل از : دانشور. 1385. چاپ چهارم
انباركردن بذر
اصولاً بذرهايي داراي بيشترين قوه و قدرت ناميهاند كه حتيالامكان دوره استراحت نداشته باشند. با افزايش سن بذر سرزندگي (vitality) آن نيز كاهش مييابد. يكي از نشانههاي پيري بذر از دست دادن قوه و قدرت ناميه است كه با طولاني شدن زمان جوانهزني و سپس كاهش قوه ناميه همراه است. قابليت انباري بستگي به نوع و مشخصات انباري بذر دارد و ميتواند از چند هفته تا چند سال و حتي در بعضي اوقات نيز تا 200 سال ادامه داشته باشد.
آزمايشها نشان ميدهند كه بذرها را ميتوان در شرايط 10 درجه سانتيگراد و رطوبت نسبي 30 درصد براي مدت طولاني نگهداري كرد. اولين شرط نگهداري طولاني بذر در انبار، رسيده بودن كامل، سالم بودن و داشتن قوه ناميه بالا است. چنانچه بذر سبزيها براي مدت طولاني و در شرايطي نامطلوب در انبار نگهداري شود، علاوه بر اينكه قوه ناميه آنها كاهش مييابد، معمولاً پس از بذرپاشي نيز، تغيير شكل گياه را باعث ميشود و خطر سرايت آفات و امراض نيز در اين گونه گياهان بيشتر از گياهان ديگر خواهد بود. بايد توجه داشت حتي اگر بذر تازه، طي دوره جوانهزني در شرايط نامطلوب فضاي آزاد و داخل گرمخانه نگهداشته شود، تغيير شكل و سرايت آفات و امراض در اين گونه گياهان نسبت به گياهاني كه از بذر كهنه تهيه شدهاند، بيشتر است.
بذر سبزيهاي مختلف قوه ناميه متفاوتي دارند. قوه ناميه يك توده بذر بستگي به قوه ناميه آن بعد از برداشت دارد و اين قوه ناميه اوليه تحت تاثير عواملي مانند درجه رسيدگي، نحوه بذرگيري، ميزان رطوبت بذر در موقع برداشت، درجه آلودگي آن به امراض و آفات و بالاخره نحوه حمل و نقل آن دارد.
تحت شرايط عادي انبار، بذر سبزيهاي مختلف را از لحاظ مدت زماني كه ميتوان قوه ناميه خود را حفظ نمايند به شرح زير تقسيم ميكنند:
بهطوركلي بذر در نواحي گرم، ولي خشك، قوه ناميه خود را بهتر از نواحي گرم و مرطوب حفظ ميكند. با بالا رفتن دماي هوا نيز بايد رطوبت هوا را كاهش داد. مهمترين شرط براي حفظ سرزندگي بذر كمآبي آن است. از آنجايي كه مواد دروني بذر دائماً با رطوبت هواي بيرون در تبادل است، بايد بذهاي خشك را در انبار نگهداري كرد تا داراي رطوبت پاييني باشد. علاوه بر آن دماي كم نيز به علت كاهش واكنش شيمي- فيزيولوژيكي داخل بذر افزايش دوره انباري بذر را باعث ميگردد.
طول عمر بذرهاي حاوي 5 تا 14 درصد آب، با افزايش مجدد 1 درصد آب، به نصف تقليل مييابد. خشك بودن زياد بذر نيز ميتواند زيانآور باشد. مثلاً بذري كه داراي كمتر از 5% آب است، با اكسيد شدن خودبخودي ليپيدها، فرسودگي را افزايش ميدهد. اين خسارت در حبوبات اغلب به علت سرعت در خيش شدن بافتها در موقع بذرپاشي است كه باعث تركخوردگي و يا شكسته شدن بذر ميشود. بذرهاي حاوي بيش از 12% آب، در مقابل قارچها حساس ميشوند. علاوه بر آن شدت تنفس در آن افزايش مييابد، دچار گرمازدگي بيش از حد نيز ميشود. بنابراين بذرهاي حساس با 5 تا 6 درصد و دانههاي روغني تا حدود 9 درصد آب و شرايط رطوبت نسبي 10 تا 40 درصد نگهداري ميشود. قوه ناميه بذر در محدوده 50-0 درجه سانتيگراد با افزايش مجددC ◦5، به نصف تقليل مييابد (قانون Harrington). قانون Harrington در مورد تاثير دو عامل آب و دما جدا از هم قابل بررسي است.
جدول 8- قابليت انباري بذر براي تعدادي از سبزيها
نوع سبزي سال نوع سبزي سال
ذرتشيرين 1 كلمگل 4
پياز و پيازچه 1 اسفناج 4
جعفري ريشهاي 1 فلفلسبز 4
تربچه 4
كدو تنبل 4
جعفري 2 كدو خورشتي 4
باميه 2 شلغم 4
چغندرلبوئي 4
كلم تكمهاي 4
كلم پيچ 4
نخودفرنگي 3
مارچوبه 3 طالبي 5
لوبيا 3 كرفس 5
هويج 3 كاهو 5
خيار 5
بادمجان 5
نقل از: Krug, 1986
انواع خاكهاي مورد استفاده در سبزيكاري و ويژگي آنها
1- خاكهاي شني: براي سبزيهاي زودرس كه طول دوره رويش آنها كوتاه است مناسب است. زيرا اين خاكها در بهار زودتر گرم و در پاييز بهويژه عصرها زودتر سرد ميشوند.
2- خاك پيت: خاكي كه هنوز به درجه پوسيدگي نهايي نرسيده است.
3- خاك موس: كاملاً پوسيده است كه در سبزيكاري كاربرد دارد. مثلاً سه سبزي پياز، كرفس، كاهو به مواد غذايي زيادي نياز دارند و بيشتر در خاكهاي جنگلي و مردابي كشت ميشوند.
4- ويژگيهاي خاكهاي آلي
زمينهاي سبك نسبتاً به كودهاي زياد و اشتباهات كودي حساساند و همواره با كمبود عناصر كم مصرف روبرو هستند. زمينهاي شني و رسي با هوموس كافي مناسبترين زمين براي كاشت سبزيها هستند.
5- تورب: از تجزيه و پوسيده شدن موادآلي برگهاي گياهان در جنگلها و يا مردابها بهوجود ميآيد.
6- كمپوست: از بقاياي گياهي و جانوران و يا زبالههاي خانگي و شهري در اثر تبخير و پوسيده شدن مواد موجود در آنها بوجود ميآيد و بر دو نوع باغي و زبالهاي است.
كود و مواد غذايي خاك
در اصطلاح كشاورزي كود عبارت است از مواد غذايي كه گياه براي تغذيه و ادامه زندگي خود به آن نياز دارد و زمين نيز با آن حاصلخيز ميشود. استفاده از كودهاي حيواني و شيميايي در تكمل مواد غذايي خاك، لازم و ضروري است. اهميت كود در سبزيكاري بيش از ساير قسمتهاي زراعت است. زيرا جذب مواد غذايي از زمين بهوسيله سبزيهايي كه تماماً قابل استفاده است و پس مانده ناچيزي دارند، زياد است. بنابراين جبران مواد غذايي جذب شده فقط با كود امكانپذير است.
ميزان مواد غذايي خاك بستگي به عوامل زير دارد:
كود سه عامل مهم را براي حفظ و سلامتي گياه انجام ميدهد كه عبارتند از:
چون طول دوره رشد سبزيها كوتاه است و از طرفي آنها رشد سريع بايد داشته باشند، بنابراين خاك بايد از نظر مواد غذايي غني باشد. ميزان احتياج كليه سبزيها به عناصر غذايي يكسان نيست. بهعنوان مثال: سبزيهاي برگي به ازت زياد نياز دارند و چون ازت از جمله عناصري است كه براحتي در خاك شسته، يا تبديل به گازهاي مختلف (3NH) ميگردد و به هوا متصاعد ميشود، بنابراين بايد مقدار بيشتري از حد نياز به زمين داده شود. دادن كود سرك براي اين گونه سبزيها الزامي است. سبزيهاي دانهاي (تيره بقولات) و ميوهاي(تيره كدوها) به فسفر زياد احتياج دارند. انتخاب نوع كود و ميزان مصرف آن به عوامل گوناگوني بستگي دارد. مهمترين آنها عبارتاند از:
كودهاي معدني يا شيميايي پرمصرف
اين كودها موادي هستند كه در كارخانهها تهيه شده و اساس تغذيه گياه را تشكيل ميدهند. مقدار و روش و زمان كودپاشي و نيز تاثير آن بر روي گياهان مختلف متفاوت است. كودهاي عمده شميايي عباتند از:
الف) كودهاي ازته: نقش اصلي ازت براي گياه در تشكيل پروتوپلاسم و اسيد نوكلئيك است. كمبود آن ابتدا در برگهاي جوان ديده ميشود. نقش در ساخت و توليد قسمتهاي سبزينه گياه و برگها به رنگ سبز تيره در ميآيند. در بزرگ شدن ميوهها و رشد برگها موثر است. ازت علاوه بر ساختن مواد پروتئيني در پيشرس كردن سبزيها و افزايش محصول و شفافيت برگها و ازدياد كاروتين نيز موثر است. ازت زيادي باعث تردي و آبدار شدن گياه و برگها رنگ سبز تيره بهخود ميگيرند. اغلب گياهان ازت را بهصورت NO3و NH4جذب ميكنند. كودهاي ازتدار عبارتند از:
ب) كودهاي فسفره: علاوه بر تشكيل شدن پروتئين، براي متابوليسم سلولي لازم، در توليد گل، بذر و ميوه، زودرس كردن محصول، در كوتاهكردن دوره رشد و توليد ريشه و بذر را تحريك ميكند. كار فسفر توليد ATP و اسيدهاي نوكلئيك و آنزيمها است. كمبود فسفر باعث تجمع مواد قندي در برگ و ساقه و باعث افزايش آنتوسيانين كه برگها و ساقهها را به رنگ قرمز در ميآورد و همچنين رشد گياه متوقف شده و رشد بذر را تحريك كرده و باعث ريزش برگهاي مسن ميشوند. كودهاي فسفره عبارتند از:
ج) كودهاي پتاسه: پتاس در تشكيل اندامهاي گياهي موثر است و نيز در اعمال فيزيولوژيكي، در تشكيل و جابجايي كربوهيدراتها، در سيبزميني باعث افزايش مقدار نشاسته، افزايش خاصيت انبارداري، سفت شدن پوست و گوشت غده ميشود. در ايجاد مقاومت نسبت به بيماريها، در تشكيل پروتئين، در تشكيل ويتامين، در تقسيم سلولي و در ايجاد طعم و مزه دخالت دارد. كمبود پتاس ابتدا در برگهاي مسن مشاهده ميشود. سوختگي كنار برگها نيز از علائم كمبود پتاس است. كودهاي پتاسه عبارتند از:
د) كودهاي كلسيمدار: كلسيم در ديواره سلولها يافت ميشود و غير قابل انتقال است. كمبود آن باعث پوسيدگي عارضه سوختگي يا پوسيدگي در گوجهفرنگي و هندوانه، عارضه سياه شدن مغز يا وسط گياه كرفس و سوختگي حاشيه برگها در كاهو ميشود. كودهاي آهكي در درجه اول براي اصلاح زمين بهكار ميرود و معمولاً در زمينهاي اسيدي براي بالا بردن pH خاك و يا خنثي كردن و براي پوك و نرمكردن اين نوع زمين مورد استفاده قرار ميگيرد. انواع كودهاي آهكي عبارتند از:
ه) كودهاي گوگرددار: گوگرد در تهيه پروتئين و اسيدهايآمينه بهكار ميرود. بو و مزه سير، پياز و خردل مربوط به گوگرد است. علائم كمبود گوگرد در برگهاي جوان شبيه علائم كمبود ازت است.
كلم، گوجهفرنگي و خيارپر نياز به كودشيميايي و كودحيواني هستند.
كودهاي كمياب يا عناصر كممصرف
روي، موليبدن، مس، كبالت، بر و غيره موادي هستند كه مقدار كمي از آن در زمين براي سلامتي گياهان ضروري است. در صورت كمبود يكي از آنها، گياهان به بيماريهاي مختلفي دچار ميشوند.
الف) روي (Zn): در سيستم آنزيمي و همه اكسيدانها نقش دارد و تنظيمكننده قند مصرفي گياه ميباشد. بهصورت سولفاتروي، كيلاتروي و اكسيدروي عرضه ميشود. لوبيا، پياز و ذرتشيرين به كمبود آن حساس هستند.
ب) منگنز (Mn): در سنتز آنزيم كلروفيل نقش دارد. عرضه بهصورت سولفاتمنگنز ميباشد. گياهاني چون چغندرلبويي، لوبيا، كاهو، اسفناج، پياز، نخودفرنگي، سيبزميني، ترب و تربچه به كمبود آن حساس ميباشند.
ج) بر (B): در جذب كلسيم نقس مهمي را ايفا ميكند. در متابوليسم پروتئين، سنتز پكتين و حفظ تعادل آب در گياه دخالت دارد. كود بهصورت براكس ميباشد. چغندرلبويي، كلمبروكسل، كرفس و شلغم حساس به كمبود آن ميباشند.
د) مس (Cu): بهعنوان اكسيداسيونها آنزيمها بوده و در غيرفعال كردن مسموميت خاك نقش مهمي را ايفا ميكند. از بازار بهصورت سولفاتمس و اكسيدمس قابل تهيه است. چغندرلبويي، پياز، كاهو و اسفناج به كمبود آن حساس ميباشند.
ه) موليبدن (Mo): نقش مشابهي در آنزيم مثل فسفر، تبديل نيترات به نيتريت و آمونيم، گره باكتري ريشه بقولات ايفا ميكند. بهصورت موليبداتسديم قابل عرضه ميباشد. كلمبروكلي، كلمپيچ، كلمبروكسيل، كاهو، پياز و اسفناج حساس به كمبود موليبدن هستند.
و) كلر (Cl): در حفاظت در مقابل خشكي و آبدار شدن سبزيها نقش دارد. قابل عرضه بهصورت كلريدپتاسيم 50 و 60 درصد ميباشد.
عوامل طبیعی
بهطورکلی رابطه گیاه با محیط اطراف آن را اکولوژی گویند. محیط اطراف و خواص داخلی یا ژنوتیپ هر گیاه، شکل ظاهری یا فنوتیپ آن را تعیین میکند. این رابطه را میتوان با فرمول زیر نشان داد:
P = G + E
که در آن P به معنی فنوتیپ، G به معنی ژنوتیپ و E به معنی محیط زیست است. این عوامل طبیعی شامل گازهای اتمسفری، باد، نور، آب، دما، زمین، کود ميشود.
گازهاي اتمسفري
هواي طبيعي داراي 80/78 درصد حجمي ازت، 95/20 درصد حجمي اكسيژن، 03/0 درصد حجمي گازكربنيك و 94/0 گازهاي نادر و ساير گازها مثل متان، اكسيدهاي ازت، منواكسيد كربن، آمونياك يا اوزن است. حدود 94 درصد مواد خشك گياهان شامل كربن (حدود 40 درصد)، هيدروژن و اكسيژن است. گازهای اتمسفری شامل CO2، گازهای سمی که باعث مسمومیت و کلروز گیاه می شوند. مانند: HCL، CO، H2S،... و فلزات سنگین حاصل از سوختهای فسیلی ميباشند. كربن بهصورت CO2از اتمسفر جذب شده و در فرآيند فتوسنتز بهكار ميرود. تنها قسمت ناچيزي از آن از طريق محلول خاك جذب ميشود.
باد
وزش متعادل باد مانع رشد بيرويه گياه شده و رشد قطري را افزايش داده و استحكام مكانيكي ساقه را فراهم ميسازد. به علت جابجا نمودن بهتر هوا باعث متعادل كردن غلظت گازكربنيك و دما به رشد و نمو گياهان نيز كمك ميكند. باد همچنين باعث نفوذ بهتر گازكربنيك در برگها ميشود، برگها را خنك ميكند، تعرق را افزايش ميدهد و به اين ترتيب باعث جذب بهتر بعضي مواد غذايي از زمين ميگردد و در خشككردن مزارع نيمهغرقابي نيز موثر است. ولي بادهاي شديد با سرعت بیش از 5 کیلومتر تاثیر منفی برجای میگذارد. باد در شكستن و يا تغيير حالت برگها، شاخهها و يا گلها (مثلاً در خيار و لوبيا)، خشك شدن مزارع و زمين با تبخير سطحي و يا تخريب زمينهاي شني كه تراكم بوته در آن كافي نيست، دخالت دارد.
نور
نور از سه جهت مورد مطالعه قرار ميگيرد:
1- كميت يا شدت نور: ميزان نوري كه در واحد زمان به واحد سطح ميرسد. هرچه ميزان شدت بيشتر فتوسنتز افزايش مييابد.
2- كيفيت نور: طيفها يا طول موجهاي مختلف نور است. مثلاً در نور سبز گياه قادر به انجام فتوسنتز نيست، درحاليكه در محدوده نورهاي آبي و قرمز حداكثر عمل فتوسنتز انجام ميشود.
3- طول مدت تابش نور: فتوپريوديسم در رشد و گلدهي بسياري از گياهان اثر مستقيم دارد.
طول موج نور فعال (PAR) براي فتوسنتز گياهان بين 400 تا 740 نانومتر است كه حدود 50 درصد كل اشعه را در بر ميگيرد. انرژي حاصله از اين تشعشعات براي عمل فتوسنتز، تنظيم رويش و رشد و نمو گياه بهكار ميرود. تشخيص تشعشعات در جهت شرق و غرب يعني در فصول مختلف سال امكانپذير است.
شدت تابش زياد نور باعث ميشود:
برگهاي گياه سخت شود (خشبي ميشود).
مواد بيشتري براي طعم و مزه در گياه ذخيره شود
تعرق زياد شود
رشد و نمو كم شود (گياه كوتاهتر ميشود)
شدت تابش كم نور باعث ميشود:
كاهش ذخاير گياهي
برگها نازك و ساقه طويل ميشود
كوزهاي شدن كلم قمري
بيضي شكل شدن تربچه
تشكيل گل كمتر و ريزش آنها
هر چند شدت تابش با كم نور ميتواند از نظر كيفيت سبزيهايي مانند كاهو، كرفس و ريواس نوعي حسن جلوه كند و با تاريك كردن فضاي گلخانهها بتوان به اين امر دست يافت، اما كاهش نور در اكثر سبزيها با كاهش كيفيت همراه است. فقدان نور حالت Etiolation (اتيوله شدن) را براي گياهان به همراه دارد. كه در اين حالت اغلب در خزانهكاريها و در شرايط نزديك بودن فواصل كاشت حاصل ميشود. كه در اين حالت قطر ساقه كم شده، فواصل ميان گرهها زياد شده و گياه حالت علفي و يا پا بلند به خود ميگيرد.
گياهاني كه به تغييرات طول شب واكنش نشان ميدهند فتوپريودي ناميد ميشوند و در همه جا بجز اقليمهاي حارهاي نزديك استوا ديده ميشوند.
1. گياهان روز كوتاه: تنها زماني گل ميدهند كه دوره روزانه نور كمتر از دوره نوري بحراني آنها، مثلاً 12 ساعت باشد. مانند: ذرتشيرين، انواع لوبيا، سويا، شلغم، ارقام ميانرس كلمپيچ
2. گياهان روز بلند: گياهان روز بلند همچنين ميتوانند در زير نور پيوسته يا دوره طولاني تاريكي كه در برخي لحظات با دوره نوري كوتاهي به مدت حدود 1 ساعت قطع شود گل دهند. مانند: سيبزميني، كاهو، هويج، نخودفرنگي، شويد، چغدربرگي، ترب، تربچه، ريواس، كلمچيني، چغندرسالادي، اسفناج
3. گياهان روز خنثي: گوجهفرنگي، خيار، فلفل، لوبياسبز، باقلاسبز، سيبزمينيشيرين، كرفس، مارچوبه
آب
بيشتر مواد تشكيل دهنده سبزيها آب ميباشد. بيش از 90% وزن سبزيهايي برگي چون كلم، كاهو، جعفري و بيش از 95% وزن سبزيهايي چون هندوانه، خربزه و طالبي را آب تشكيل ميدهد. تقسيم و بزرگ شدن سلول كه نتيجه آن رشد گياه است، به شادابي و سلامت گياه بستگي دارد كه آن منتج از جذب آب از خاك ميباشد. لذا آب يكي از مهمترين عوامل در توليد سبزي و همچنين تعيين كننده محل سبزيكاري به حساب ميآيد. براي توليد يك كيلوگرم ماده خشك در گياهان به طور متوسط 500 ليتر آب نياز است. ميزان آب ضروري يك سبزي متناسب با خشكي خاك و عمق ريشه گياه است.
سبزيهايي كه نياز آبي زيادي دارند:
سبزيهايي كه در مقابل خشكي مقاومند:
بنابراين گياهاني كه ريشه سطحي دارند با دور كمتري آبياري ميشوند تا گياهاني كه ريشه عميق دارند.
سبزيها طي دوره رشد در مرحله خاص به آب بيشتري نياز دارند. اين زمان به زمان بحراني نياز آبي سبزيها معروف است. مهمترين مسئله در عرضه آب، پراكندگي منظم و مناسب آن است. كمبود آب در گياهاني كه به شرايط مرطوب عادت دارند بسيار جدي است زيرا خسارت وارده باعث ميشود كه از طريق بافتهاي ضعيف محافظ تعرق در روزنهها تشكيل گردد و از طريق ديگر ريشههاي سطحي در گياه ايجاد گردد.
معايب آب زياد در خاك سبزيكاري
معايب آب كم در سبزيها
جدول 5 - نياز آبي در زمان بحراني تعدادي از سبزيها در مقاطع مختلف رشد
نوع سبزي زمان آبياري
مارچوبه............................................................... هنگام رشد برگها
لوبيا...................................................................... دوره گلدهي و شكل گرفتن ميوه
كلمبروكلي و كلمپيچ........................................ دوره شكل گرفتن و بزرگ شدن پيچ
كلمگل................................................................ آبياري متناوب از زمان كاشت تا برداشت
هويج.................................................................... هنگام بزرگ شدن ريشه
كرفس.................................................................. هنگام استقرار نشاء و رشد سريع (دوره گرما)
كاهو..................................................................... هنگام رشد پيچ
خيار و بادمجان.................................................... دوره گلدهي و بزرگ شدن ميوه
گوجهفرنگي......................................................... هنگام گلدهي و ميوه بستن و رشد ميوه
خربزه................................................................... هنگام گلدهي و رشد ميوه
پياز....................................................................... هنگام تشكيل و رشد پياز
نخودفرنگي.......................................................... دوره گلدهي و پرشدن غلاف با دانه
سيبزميني......................................................... طي دوره كامل رشد هنگامي كه نياز آبي مشهود باشد
فلفلسبز.............................................................. هنگام نشاءكردن و ميوه بستن و رشد ميوه
كدو تنبل و خورشتي.......................................... هنگام گلدهي و رشد ميوه
تربچه................................................................... حجيم شدن ريشه
كدو خورشتي تابستانه........................................ دوره گلدهي و بزرگ شدن ميوه
ذرتشيرين.......................................................... مرحله ظهور گلآذين نر و مرحله ابريشم و پركردن دانه
هندوانه................................................................ از هنگام گلدهي تا برداشت محصول
نقل از: Fulton, 1986
رطوبت هوا
از طريق نيروي تبخير اتمسفر و شدت تعرق در رشد و نمو گياهان تاثير ميگذارد. افزايش رطوبت هوا كه كاهش تعرق را به دنبال دارد باعث ميشود تا گياهان به حداكثر رشد دست يابند و اين عمل تا زماني كه جريان تعرق براي حمل مواد غذايي ضروري (مثل كلسيم) و مواد موثره (مثل سيتوكنين) در گياه ادامه دارد.
جدول 6 - رطوبت هوا
افزايش رطوبت هوا كاهش رطوبت هوا
نرمي بافتها كوچك و ضخيم شدن برگها
كوچك و ضخيم شدن برگها كندي رشد
كاهش عمل گردهافشاني و لقاح پژمردگي
گسترش عوامل بيماريزا خشك شدن اندامهاي يا كل گياه
نقل از: پيوست. 1381. چاپ دوم.
دما
دما مهمترين عاملي است كه در تعيين محل سبزيكاري و همچنين توليد سبزي نقش عمدهاي دارد. جذب آب و مواد غذايي از خاك به كمك ريشهها و ساخت و تهيه مواد ذخيره شونده به كمك فتوسنتز در برگها هر دو به دما بستگي دارد. حرارت در توليد سبزيهاي ميوهاي مانند هندوانه، خيار و گوجهفرنگي نقش مهم و اساسي دارد. اگر دما زياد و يا كم باشد گردهافشاني در اين گياهان انجام نميگيرد، لذا ميوه تشكيل نميشود. در هويج براي اينكه مواد نشاستهاي به مواد قندي تبديل شود دما بايد خنك باشد. ميزان دماي مناسب براي گياهان بستگي به عوامل زيادي از قبيل جنس و گونه، سن فيزيولوژيكي، حالت فعاليت گياه، مدت زمان تاثير، شدت ساير عوامل زراعي و غيره دارد. به اين ترتيب نميتوان به تعريف مشخصي در اين زمينه دست يافت. با توجه به دماي مورد نياز سبزيها ميتوان تاريخ برداشت محصول را پيشبيني كرد و با كاشت متناوب آنها، برداشت محصول را براي روز دلخواه تنظيم كرد.
سرماي محيطي زياد در سبزيها باعث:
به گل نشستن سبزيهاي دوساله
خسارت در سبزيهاي فصل گرم
گرماي محيطي زياد در سبزيها باعث:
گرما توام با خشكي و در نتيجه كاهش رشد و نمو
بادزدگي (ريزش گل و ميوه)
تجزيه پروتئين، آنزيم و پروتوپلاسم ميشود و گياه را از بين ميبرد.
عقيم شدن گردهها
ظهور ساقه گلدهنده در محصولات فصل خنك
زمين و خاك
جايگاه و نگهدارنده گياه است و نقش اصلي خاك تامين مواد غذايي و آب براي تغذيه و استقرار گياه است. تطابق آن براي زراعت گياهان بستگي به خصوصيات فيزيكي و شيميايي آن كه شامل ميزان ذرات خاك، بافت خاك، مقدار هوموس، قابليت جذب مواد، ذخيرهسازي و نگهداري مواد و نيز وضعيت pH خاك دارد. اين خصوصيات در مقدار آب، هوا، گرما و مواد غذايي خاك دخالت مستقيم دارند و به اين ترتيب در انجام عمليات تهيه بستر كاشت، پايداري و بهويژه سختي خاك موثر است. در سبزيكاري سعي ميشود خاك از نظر شيميايي و فيزيكي طوري تهيه شود كه ريشه گياه بتواند حداقل در عمق 30 سانتيمتري آن را به راحتي مواد غذايي را جذب كند. خاكها بهطوركلي به دو دسته معدني و آلي تقسيم ميشوند.
روشهای مختلف تولید سبزی
1. تولید سبزی در سطوح خانه یا باغهای خانوادگی (Home gardening)
2. تولید سبزی برای بازارهای محلی (Market gardening)
3. تولید سبزی برای مناطق دور دست (Truck gardening)
4. تولید سبزی برای فرآوری (Processing gardening)
5. تولید سبزیهای پیشرس (Forcing gardening)
شرایط سبزیکاری
شرايط سبزيكاري بستگی به: عوامل اقتصادی، قوانین تولیدی و عوامل طبیعی دارد.
عوامل اقتصادی
عوامل اقتصادی بستگی به عرضه، تقاضا، بازار و بازاریابی، قیمت، وسایل حمل و نقل، نیروی کار دارد. عواملي از قبيل مديريت، نيروي انساني و اقتصاد ملي و محلي در تعيين يك واحد توليد تاثير ميگذارند. بنابراين قبل از توليد سبزي، بايد اطلاعات كافي در زمينه نحوه بهرهبرداري و چگونگي به روش رساندن محصول كسب كرد. سبزيها را نميتوان همانند ساير محصولات كشاورزي براي مدت زيادي در انبار نگهداري نمود، مضافاً اينكه ايجاد انبار و سردخانه خود مستلزم هزينه زيادي است.
براي بدست آوردن حداكثر استفاده از سبزيكاري بايد در درجه اول بازار فروشي موجود باشد. به همين علت بايد از توليد سبزي اطلاعاتي در مورد بازار فروش و بازاريابي جمعآوري كرد. بازار فروش و بازاريابي بستگي به تقاضا دارد. تقاضا نيز خود بستگي به عواملي متعددي از جمله ميزان جمعيت و عادات غذايي افراد و درآمد سرانه دارد. سبزيهاي مختلف با توجه به شرايط آب و هوايي ميتوانند در ايران در هر چهار فصل توليد شود و به بازار مصرف عرضه شوند. در عرضه سبزيها عواملي چون راههاي ارتباطي شهرهاي كوچك و بزرگ، كارخانههاي تبديلي، اطلاعات انبارداري، تاسيسات گلخانهاي و دانش صحيح تغذيه نقش دارد و گاهگاهي نوساناتي به علت زمان متغير برداشت محصول و تغيير ناگهان آب و هوا در عرضه بازار بوجود ميآيد. قيمتها به حاصل نوسانات عرضه و تقاضا بستگي دارد. در صورتي كه عرضه و تقاضا متعادل نباشد، همواره نواسات قيمت به همراه است. بايد بين محل توليد و مصرف جادههاي قابل استفاده و وسايل حمل و نقل كافي وجود داشته باشد. چرا كه سبزيها پس از برداشت هنوز فعاليت حياتي دارند و واكنشهاي متابوليسمي همواره خواص دروني و بيروني سبزيها را تغيير ميدهد، كه اين امر باعث از دست دادن آب و شادابي سبزي شده و در نهايت منجر به پژمردگي آن ميشود. در سبزيكاري بيش از ساير رشتههاي توليد كشاورزي به نيروي كارگر احتياج است و بسياري از كارها مثل كاشت بذر در خزانه و انتقال گياهان به زمين اصلي و برداشت محصول در سراسر جهان با دست انجام ميگيرد.
قوانین تولیدی
طبقهبندی سبزیجات
سبزیکاری در فضای آزاد برخلاف پرورش سبزیها در گلخانه و پرورش گل است. وجه تمایز سبزیکاری با پرورش گیاهان زینتی را میتوان در رشد و نمو بیشتر و محدود بودن بقایای گیاهی سبزیها دانست. اختلاف سبزیکاری و زراعت در این است که اکثر سبزیها درحالیکه اندامهای آنها کاملاً رشد نیافتهاند، برداشت میشوند در صورتیکه برداشت محصولات زراعی پس از رشد کامل اندامها صورت میگیرد. به همین علت نیز سبزیها با گذشت اندک زمانی کیفیت مطلوب خود را از دست میدهند. این بدان معنی است که اغلب سبزیها از یک طرف با هزینه بیشتری تولید میشوند و از طرف دیگر تنها برای زمان محدودی میتوان آنها را نگهداری کرد. از این نظر برای عرضه مداوم سبزیها به بازار، باید آنها را در سطوح کوچک و در چندین مرحله کاشت. بنابراین یکی از ویژگیهای تولید سبزی، کاشت بهنگام آن است.
الف: یکساله: در طول یک فصل رویش رشد میکند تا بالغ شود، گل بدهد، بذر تولید کند و از بین برود. این گیاه دوره خواب را فقط به شکل دانه میگذراند. مانند: کاهو، خیار، خربزه، هندوانه، شاهی، کدو
ب: دوساله: گیاه دوساله در یک فصل رشد میکند. در طول زمستان به خواب میرود، در بهار رشد را از سر میگیرد، گل میدهد و از بین میرود. چرخه زندگی گیاه در دو سال کامل میشود. مانند: هویج، پیاز، جعفری، تره، چغندر، انواع کلمها، كرفس، شيكوره
ج: چندساله: بیش از دو فصل رشد ادامه حیات میدهند. به دو گروه چوبی و علفی تقسیم میشوند.
- سبزیجات برگی: کاهو، اسفناج، کرفسبرگی، گشنیز، جعفری، ریحان، شوید، تره، کلمپیچ، آنديو و شيكوره
- سبزیجات ساقهای: مارچوبه، کنگر، کلمقمری (داش کلم).
- سبزیجات میوهای: خربزه، خیار، هندوانه، فلفل، بادمجان، کدو، گوجهفرنگی، بامیه.
- سبزیجاتی که از گل آنها استفاده میشود: آرتیشو، کلمگل معمولی، کلمگلسبز.
- سبزیجاتی که قسمت زیرزمینی مورد استفاده قرار میگیرد: پیاز، سیر، موسیر، هویج، چغندر، شلغم، ترب.
- سبزیجاتی که از بذر نارس یا از غلافهای نارس استفاده میشود: لوبیا سبز، باقلا، نخودفرنگی.
الف: سبزیجات فصل سرد: بذر در درجه حرارت پایین (حدود 2-3 تا 7-8 درجه سانتیگراد) جوانه میزند و رشد بهینه آنها در هوای خنک (16-27 درجه سانتیگراد) انجام میگیرد. آنها دمای نزدیک به یخبندان را تحمل میکنند. سبزیهای فصل خنک در شرایطی که میانگین و متوسط دمای ماهیانه حدود C°20 باشد، رشد مناسبی و خوبی دارند. چنانچه متوسط دما بین C°18-16 باشد، بهترین رشد و مرغوبترین محصول را خواهد داشت.
ب: سبزیجات فصل گرم: شامل سبزیهایی هستند که بذرشان برای جوانهزدن احتیاج به دمای بالا دارند
(15-10 درجه سانتیگراد) و در هوای گرم (33-24 درجه سانتیگراد) بیشترین رشد و بهترین محصول را خواهند داد. در شرایطی که میانگین دمای ماهیانه حدود C°30 باشد، رشد مناسب و مطلوب خواهند داشت. بهطورکلی برای این دسته سبزیها نباید حداکثر دما از 38 الی 40 درجه سانتیگراد و پایینترین دما از C°10 کمتر شود.
جدول 1 - سبزیجات فصل خنک
آرتیشو و سیبزمینی ریواس کلمگل
اسفناج و آندیو سالسیفی کلمبروکلی
باقلا سبز تربچه کلمتکمهای
مارچوبه ترهفرنگی کلمقمری
نخودفرنگی شلغم کلمپیچ
چغندرلبوئی کرفس هویج و پیاز
نقل از: قادری1356
جدول2 - سبزیجات فصل گرم
اسفناج زلاندنو سیبزمینیترشی گوجهفرنگی
بادمجان بامیه طالبی
ذرتشیرین فلفلسبز لوبیا
خربزه کدوها هندوانه
نقل از: قادری1356
فرق بین سبزیجات فصل سرد و گرم
1 . در جوانهزنی بذر: چرا که سبزیهای فصل خنک در دمای پایین خاک جوانه میزنند.
2. اندازه سبزیجات فصل سرد کوچکتر است.
3. سبزیجات فصل گرم دارای ریشههای عمیقتری هستند.
4. در سبزیجات فصل گرم اجزای زایشی و در سبزیجات فصل سرد قسمتهای رویشی مورد استفاده قرار میگیرد.
5. کود فسفره در سبزیجات فصل گرم (زایشی) و کود ازته در سبزیجات فصل سرد (رویشی) استفاده بیشتر دارد.
6. از لحاظ انبارمانی سبزیجات فصل گرم به دمای 8–7 درجه سانتیگراد و سبزیجات فصل سرد به دمای پایین حدود 2–1 درجه سانتیگراد نیازمند میباشد.
7. سبزیهای دوساله (هویجفرنگی، کرفس، جعفری) نسبت دورههای طولانی سرما حساساند و قبل از آنکه کاملاً برسند به بذر مینشینند.
8. تعداد دفعات آبیاری به علت سطحی بودن ریشه زیاد است.
جدول3- البته استثناهایی نیز وجود دارد كه بهصورت جدول زير بيان شده است
سیبزمینیشیرین |
محصول فصل گرم است، ولی از غده ریشهای آن استفاده میگردد. |
نخودفرنگی |
محصول فصل خنک است ولی قسمت زایشی (دانه نارس) آن استفاده میگردد. |
اسفناج زلاندنو |
محصول فصل گرم است ولی برگهای آن مورد استفاده قرار میگیرد. |
ذرتشیرین |
محصول فصل گرم است اما در دماهای پایین ◦C3-2 قابلیت انبارداری را دارا میباشد. |
سیبزمینی |
محصول فصل خنک است اما در دمای صفر درجه قابل انبار نیست. |
5. طبقهبندی از نظر تحمل شوری خاک: سبزيها نسبت به شوري خاك بسيار حساس ميباشند و هرچه خاك شورتر باشد، ريشه گياهان آب مورد نياز را با سختي بيشتري جذب ميكنند اهميت اين مسئله در شرايط آب و هوايي گرم و خشك نسبت به شرايط مرطوب به مراتب شديدتر است. درجه حساسيت سبزيها به شوري خاك بسيار متفاوت است.
الف: تحمل به شوری: اسفناج، چغندربرگی، چغندرلبوئی، کلمقمری، مارچوبه
ب: تحمل متوسط: گوجهفرنگی، فلفل، سیبزمینی، هویج، کاهو، پیاز
ج: حساس به شوری: تربچه، لوبیا سبز
طبقهبندي بر اساس عمق ریشه: سبزيها نسبت به ساير گياهان بيشتر به آب نياز دارند. ميزان آب ضروري متناسب با خشكي و عمق ريشه گياه است. بنابراين گياهاني كه ريشه سطحي دارند مثل تربچه، كاهو و غيره، با دور كمتري آبياري ميشوند تا گياهاني كه ريشه عميق دارند مثل گوجهفرنگي، انواع كلمها و غيره. بايد دانست كه:
جدول 4- متوسط عمق ريشه تعدادي از سبزيها
ريشه سطحي ريشه متوسط ريشه عميق
(67 سانتيمتر و يا بيشتر) (68 تا 100 سانتيمتر) (110 تا 200 سانتيمتر)
كلمبروكلي لوبيا آرتيشو
كلمتكمه چغندرلبويي مارچوبه
كلمپيچ هويج و شلغم لوبيا ليما
كلم گل و كلم چيني خيار خربزه
كرفس بادمجان كدوتنبل
كاهو و اسفناج نخودفرنگي كدوخورشتي
سير و ترهفرنگي فلفلسبز سيبزميني شيرين
ذرتشيرين ريواس گوجهفرنگي
تربچه و سيبزميني كدوخورشتي (تابستانه) هندوانه
نقل از: Fulton, 1989
7. طبقهبندي بر اساس مقاومت به واکنشpH خاک: سبزيها هر كدام در يكpH به خصوص از خاك پرورش مييابند و عكسالعمل سبزيها نسبت بهpH خاك بسيار متفاوت است. يكي از عواملي كه هنگام دادن كود به خاك بايد در نظر گرفت،pH خاك است. اضافه كردن كودهاي شيميايي نبايد باعث بهم زدنpH خاك شوند. بنابراين، تغيير pH خاك باعث تغيير شرايط رشد ميگردد. اغلب سبزيها در زمينهايي كه 7pH= دارند، نتيجه بسيار خوبي ميدهند. البته بيشتر سبزيها بهترين رشد و نمو خود را در خاكهايي دارند كه اسيدي باشند. شايان ذكر است كه تعدادي از سبزيها ترجيح ميدهند در خاكي كهpH كمي قليايي داد، به رشد خود ادامه دهند. لوبياسبز، كدو مسمايي، كاسني و لوبيا پهن آمريكايي، نمونههايي از اين سبزيها هستند. بعضي مواقع براي پيشگيري از بيماريها، مجبور به كاشت سبزيها درpH مخصوصي ميباشيم. بهعنوان مثال: براي جلوگيري از اشاعه بيماري لكهسياه سيبزميني لازم است كه درpH حدود 5 سيبزميني را كشت نمود. چنانچه كلم در خاكهايي كه pH كمي قليايي دارند، كشت شوند حمله بيماري فتق كلم به حداقل خواهد رسيد.
مقدمه
سبزیها گیاهان علفی هستند که قسمتهای مختلف آنها مانند برگ، غنچه، ساقه، ریشه، غده، پیاز، گل، میوه و دانه بهصورت خام، پخته، خشکشده، پودرشده، یخشده و یا کنسرو شده به مصرف تغذیه انسان میرسد.
از دیدگاه Schuphan تعریف سبزی به قرار زیر میباشد:
به کلیه محصولات کشاورزی و باغی- به استثنای محصولات درختی و غلهای - اطلاق میشود که از برگ، ساقه، ریشه، جوانه، غنچه، پیاز، ساقه زیرزمینی، گل، میوه، دانه و یا قارچ بهطور کامل و مستقیم و بدون تغییر و تبدیل قسمت اعظم مواد درونی آنها بهصورت خام- پخته – خشک – کنسروی – یخزده و یا فرآوری به مصرف تغذیه انسان میرسد. بنابراین چغندرقند و دانههای روغنی جزو سبزیها محسوب نمیشوند. سبزیکاری یعنی تولید انواع سبزی به منظور تغذیه و بهرهبرداری از قسمتهای مختلف آن.
ارزش و اهمیت غذایی سبزیها
مصرف سبزیها برای سلامتی ضروری بوده و چربی انرژیزا و کربوهیدراتها در اغلب آنها کم است. براساس تغذیه صحیح و مدرن یک ماده غذایی باید: خوش طعم – بهداشتی – خاصیت سیرکنندگی و صرفه اقتصادی داشته باشد. که اکثر سبزیها این ویژگی را دارا هستند. وجود سبزیها در غذای روزانه انسان الزامی است بهطوری که باید 80 درصد حجم کل غذا را محصولات باغبانی (میوه و سبزی) و 20 درصد بقیه را مواد پروتئینی (گوشت، تخممرغ، پنیر) و مواد قندی (نشاسته و نظایر آنها) تشکیل دهد.
ترکیبات و مواد موجود در سبزیجات
سبزیها از نظر دارا بودن انواع ویتامینها، مواد معدنی، مواد پروتئنی، ترکیبات قندی و به لحاظ داشتن مقدار قابل توجهی سلولز که باعث سهولت هضم غذا میشود، نقش بسیار مهمی را در تغذیه انسان ایفا میکنند. لازم به ذکر است که بسیاری از مواد مورد احتیاج بدن، که وجود آنها حتی به مقدار بسیار کم برای ادامه حیات ضروری است در غذاهای حیوانی یافت نمیشود و یا مقدار آنها بسیار کم است در صورتی که در سبزیها به حد وفور وجود دارد.
الف) ويتامينها: از جمله موادآلی هستند که در تنظیم عملیات فیزیولوژیکی بدن دخالت داشته و باید وارد بدن شوند. به عبارت دیگر، بدن قادر نیست این مواد را بسازد.
ویتامین A: بیشتر سبزیجاتی چون: هویج، جعفری، اسفناج، کلمسبز، کدو، کاسنیفری، گوجهفرنگی، فلفلسبز، کلمتکمهای وجود دارد. که بیشترین آن در هویج میباشد.
ویتامین C: در فلفلسبز، جعفری، کلمتکمهای، کلمسبز، کلمپیچقرمز، کلمپیچسفید، کلمقمری، اسفناج، ترب، تربچه، گوجه یافت میشود و مقدار آن در فلفل بیشتر است. عنصر منگنز در افزایش این ویتامین در برگ و میوه سبزیها تاثیر دارد.
ویتامین A,C: به وفور در جعفری پیدا میشود.
بهطورکلی مقدار ویتامین بستگی به انواع مختلف سبزی و به وضعیت آب و هوایی محل، بهخصوص در موقع برداشت محصول دارد.
در نهایت میزان ویتامین سبزیها در غذای آماده، عامل تعیین کننده ویتامین است. زیرا سبزیها هنگام پختن و بهویژه با پختن غلط، مقدار زیادی ویتامین از دست میدهند. دانستن نکات زیر در این مورد ضروری است:
ب) پروتئین، چربی و کربوهیدراتها: حدود 1 تا 2 درصد این مواد در سبزیجات موجود میباشد به غیر از دانههای خشک حبوبات که حاوی درصد زیادی پروتئین هستند، قارچهای خوراکی نیز بین 2 تا 5 درصد مواد پروتئینی دارند که پروتئین آنها از نوع اسیدهایآمینه ضروری بوده که حدود 70 تا 80 درصد آن قابل جذب است. در برخي از سبزيجات مقدار ليزين بيشتر از تخممرغ ميباشد.
ج) املاح معدنی: این مواد شامل سدیم، پتاسیم، کلسیم، منیزیم، آهن، منگنز، مس، روی و غیره هستند که مقدار آن بین 4 تا 15 درصد در سبزیجات معتبر است. علاوه براینکه در ساختمان پارهای از قسمتهای بدن انسان بهکار میروند، دارای اعمال فیزیولوژیکی ویژهای نیز هستند. بهعبارت دیگر در فعل و انفعالاتی که در داخل بدن صورت میگیرد اسیدهای مختلفی تولید میشود که برای سلامتی انسان مضرند.ترکیبات قلیایی آنها، ترکیبات اسیدی ناشی از مصرف گوشت و غیره را در معده خنثی میکند.مواد معدني موجود در سبزيجات به قرار زير است:
د) اجسام مکانیکی: سبزیجات حدود 10% سلولز دارند که برای عملیات مکانیکی معده و روده لازم و ضروری است. سلولز باعث میشود تا عضلات دستگاه گوارش برای مخلوط مواد غذایی و انتقال و هضم آنها با شیره معده بیشتر فعال گردد. سبزیها بهخاطر حجم زیادی که در دستگاه گوارش تولید میکنند، از یبوست جلوگیری کرده، باعث تسریع اعمال دودی روده میگردند و در نتیجه به دفع مواد زائد از روده کمک میکنند. به همین علت سبزیها ملین هستند. بنابراین غذای انسان باید نه تنها از حیث کیفیت مناسب باشد، بلکه از حیث کمیت نیز معین باشد.
نام علمی سبزیجات
نام فارسی |
نام انگلیسی |
نام علمی |
خانواده |
اسفناج |
Spinach |
Spinacia oleracea |
Chenopodiaceae |
اسفناج زلاندنو |
Tetragonia |
Tetragonia expansa |
Aizoaceae |
کاهو |
Lettuce |
Lactuca sativa |
Asteraceae |
كرفس |
Celery |
Apium graveolens |
Umbelliferae |
جعفری |
Parsley |
Petroselinum crispum |
Umbelliferae |
آندیو یا کاسنی فری |
Endive |
Cichorium endivia |
Asteraceae |
شیکوره یا کاسنی وحشی |
Chicory-Witloof Chicory |
Cichorium intybus |
Asteraceae |
هویج |
Carrot |
Daucus carota |
Umbelliferae |
تربچه |
Radish |
Raphanus sativus |
Cruciferae |
چغندر لبویی یا سالادی |
Red Beet - Beet |
Beta vulgaris var conditiva |
Chenopodiaceae |
شلغم |
Turnip |
Brassica rapa var. sepliceps |
Cruciferae |
ترب |
diakon |
Raphanus sativus longipinatu |
Brassisaceae |
سیب زمینی |
Potato |
Solanum tuberosum |
Solanaceae |
پیاز خوراکی |
Onion |
Allium cepa |
Alliaceae |
پيازچه برگي |
Chives |
Allium schoenoprasum |
Alliaceae |
سیر |
Garlic |
Allium sativum |
Alliaceae |
تره فرنگی |
Leek |
Allium porrum |
Alliaceae |
موسیر |
Shallot |
Allium ascalonicum |
Alliaceae |
کلم پیچ |
cabbage |
Brassica Oleracea var. capitat |
Brassisaceae |
کلمگل |
Cauliflower |
Brassica oleracea var. botrytis |
Brassisaceae |
کلم قمری |
Kohlrabi |
Brassica oleracea var. caulorapa |
Brassisaceae |
کلم بروکلی یا کلمگل سبز |
Broccoli |
Brassica oleracea var. italica |
Brassisaceae |
کلم تکمهای یا کلم بروکسل |
Brussels sprouts |
Brassica oleracea var. gemmifera. |
Brassisaceae |
کلمچینی |
Bok choy |
Brassica oleracea var. chinensis |
Brassisaceae |
گوجه فرنگی |
Tomato |
Lycopersicum esculentum |
Solanaceae |
فلفل سبز |
Green peppe-Chilli |
Capsicum annum |
Solanaceae |
فلفل سیاه |
Black pepper |
Piper nigrum |
Piperaceae |
بادمجان |
Eggplant |
Solanum melongena |
Solanaceae |
هندوانه |
Watermelon |
Citrullus vulgaris Citrullus lanatus- |
Cucurbitaceae |
خيار |
Cucumber |
Cucumis sativus |
Cucurbitaceae |
طالبي |
Galia |
----Cucumis melo var. reticulatus |
Cucurbitaceae |
خربزه |
Melon |
---------Cucumis melo var.inodorus |
Cucurbitaceae |
كانتالوپ |
Cantaloupe |
Cucumis melo var. cantaloupensis |
Cucurbitaceae |
خيار چنبر---- |
Armenian cucumber |
Cucumis melo var. flexousus |
Cucurbitaceae |
دستنبو |
Dudaim Melon |
Cucumis melo var. dudaim |
Cucurbitaceae |
كدو مسمايي |
Zucchini-Courgette |
Cucurbita pepo |
Cucurbitaceae |
كدو حلوايي |
Butternut squash |
Cucurbita moschata |
Cucurbitaceae |
كدو تنبل |
Buttercup squash |
Cucurbita maxima |
Cucurbitaceae |
كدو برگ انجيري |
Chilacayote |
Cucurbita ficifolia |
Cucurbitaceae |
ذرت شیرین |
Sweet corn |
Zea mays var. saccharata |
Poaceae |
نخودفرنگی یا نخود سبز |
English pea |
Pisum sativum |
Leguminosae |
باقلا سبز |
Horse bean- Faba bea |
Vicia faba |
Leguminosae |
لوبیا سبز |
bean |
Phasolus vulgaris L |
Leguminoseae |
باميه |
Okra |
Hibiscus esculentus L. |
Malvaceae |
مارچوبه |
Asparagus |
Asparagus officinalis L |
Liliaceae |
ریواس |
Rheum |
Rheum rhapotieum |
Polygonaceae |
آرتیشو |
Artichoke |
Cynara scolymus |
Compositea |
قارچ خوراکی تکمه ای |
champignon |
Agaricus bisporus |
Agaricus |
قارچ خوراکی شی تا که |
Shiitake |
Lentinus edodes |
Polyporaceae |
قارچ صدفی |
Oyster |
Pleurotus ostreatus |
Polyporaceae |
توليد و فروش انواع نشا گياهان دارویی توسط شرکت زرین گیاه، توانایی تولید نشاء انواع گیاهان دارویی را داریم.
تولید طبق نیاز و سلیقه شما. بصورت ریشه لخت، کیسه ای، گلدانی و ...
تماس با بخش فروش شرکت زرین گیاه 09147297295 ( تهیه نشاء و قلمه )
آویشن باغی |
اسطوخودوس | بادرنجبویه | به لیمو |
فیسالیس |
مریم گلی | سنبل الطیب |
گاوزبان ایرانی |
برای آگاهی از جزئیات یا خرید هر محصول بر روی آن کلیک کنید. |
|||
توليد و فروش انواع نشا گياهان دارویی توسط شرکت زرین گیاه، توانایی تولید نشاء انواع گیاهان دارویی را داریم، طبق نیاز و سلیقه شما. بصورت ریشه لخت، کیسه ای، گلدانی و ...
پرفروش ترین نشاء گیاهان دارویی. برای خرید یا آشنایی با هر کدام بر روی آن کلیک کنید یا
با شرکت زرین گیاه تماس بگیرید 09147297295 ( تهیه نشاء و قلمه )
آویشن باغی |
اسطوخودوس |
بادرنجبویه |
به لیمو |
فیسالیس |
مریم گلی دارویی |
سنبل الطیب |
گاوزبان ایرانی |
تماس با بخش فروش شرکت زرین گیاه برای تهیه نشاء و قلمه 09147297295 |
برای دیدن همه محصولات شرکت زرین گیاه بر روی دکمه زیر کلیک کنید |
برای عضویت در کانال تلگرام شرکت زرین گیاه بر روی دکمه زیر کلیک کنید |
شرکت تعاونی زرین گیاه ارومیه آماده دریافت سفارش شما جهت تولید نشا انواع گیاهان دارویی می باشد.
شرکت تعاونی زرین گیاه ارومیه بر پايه دانش فني روز و تجربه چندين ساله در عرصه تولید نشا گياهان دارويي توانسته است تا با توليد کيفي انواع نشا گیاهان دارویی گامي بزرگ در نهادينه کردن فرهنگ جايگزيني روش هاي کشت سنتي با کشاورزي مدرن روز جهان بردارد. لذا از متقاضیان عزیز تقاضا می گردد نسبت به دادن سفارش با شرکت تعاونی زرین گیاه ارومیه تماس گرفته و جهت هماهنگی بیشتر اعلام آمادگی فرمایند. شرکت تعاونی زرین گیاه ارومیه بعد از عقد قرارداد، در هر میزانی توانایی تولید نشاءهای گیاهان دارویی مانند نعناع فلفلی، مریم گلی دارویی، بادرنجبویه، آویشن باغی، سرخارگل، سنبل الطیب، خار مریم، زوفا، به لیمو و بسیاری از گیاهان دارویی دیگر را دارا می باشد.
برای ورود به سایت اینترنتی اختصاصی شرکت تعاونی زرین گیاه ارومیه بر روی همین متن کلیک کنید.
لطفاً برای اطلاع از قیمت به روز نشاء گیاهان دارویی با شرکت تعاونی زرین گیاه ارومیه تماس بگیرید.
لیست بعضی از نشاء های تولیدی شرکت زرین گیاه ( توانایی تولید نشاء انواع گیاهان دارویی را داریم )
ردیف |
نوع نشاء تولیدی |
روش تکثیر |
نام انگلیسی |
نام علمی |
قیمت (تومان) |
1 |
اسطوخودوس |
بذر |
Lavender |
Lavandula officinalis |
|
2 |
گل راعی |
بذر |
St. John̕ s wort |
Hypericum perforatum |
|
3 |
بادرنجبویه |
بذر |
Balm |
Melissa officinalis |
|
4 |
زوفا |
بذر |
Hyssop |
Hyssopus officinalis L. |
|
5 |
شیشا |
بذر |
Tansy |
Tanacetum vulgare L. |
|
6 |
مریم گلی |
بذر |
sage |
Salvia officinalis |
|
7 |
آویشن باغی |
بذر |
Thyme |
Thymus vulgaris |
|
8 |
سرخارگل |
بذر |
Purple coneflowers |
Echinanaceae purpurea |
|
9 |
آرتیشو |
بذر |
Artickoke |
Cynara scolymus |
|
10 |
خار مریم |
بذر |
Holy thistle |
Silybum marianum |
|
11 |
سنبل الطیب |
بذر |
valerian |
Valeriana officinalis |
|
12 |
گاو زبان ایرانی |
بذر |
viper̕ s bugloss |
Echium amoenum |
|
13 |
به لیمو |
قلمه |
Lippia |
Lippia citriodora |
|
14 |
ریزوم نعناع فلفلی |
ریزوم |
Pepper mint |
Menthea piperita |
آماده دریافت سفارش شما جهت تولید نشاء انواع گیاهان دارویی هستیم.
برای ورود به سایت اینترنتی اختصاصی شرکت تعاونی زرین گیاه ارومیه بر روی همین متن کلیک کنید.
لطفاً برای اطلاع از قیمت به روز نشاء گیاهان دارویی با شرکت تعاونی زرین گیاه ارومیه تماس بگیرید.