فیزیولوژی پس از برداشت گلهای شاخه بریده
هدف از مطالعه فیزیولوژی پس از برداشت گلهای شاخه بریده، درک رفتار واختلالات گلهای برداشت شده است. تفاوتهای چشمگیر بین شرایط موجود در محیط رشد و امکانات انبار، فیزیولوژی گلهای شاخه بریده را شدیداً تحت تاًثیر قرار می دهد.
از این رو درک سازوکارهای بیولوژیکی که طی انبارداری فعال شده و یا از آنها جلوگیری می شود، جهت توسعه بخشیدن به استراتژی های فنی ممانعت از کاهش کیفیت ضروری است. کیفیت خارجی (ظاهر) برای مشتری از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است.
اگر چه کیفیت خارجی، انگیزه مشتری جهت انتخاب را افزایش می دهد، عمر پس از برداشت یا عمر گلجایی عاملی کلیدی جهت متقاعد شدن وی به خرید مجدد گلهای شاخه بریده خواهد بود. بنابراین فیزیولوژی پس از برداشت، هدفی دو گانه دارد: حفظ کیفیت خارجی طی زنجیره توزیع و افزایش عمر گلجایی گلها. کلید افزایش عمر پس از برداشت گل درک فرآیندهای بیولوژیکی کلیدی کنترل کننده فیزیولوژی پس از برداشت همچون: تنفس، تولید اتیلن، از دست دادن آب (تعرق)، عدم توازن هورمونی و فعال سازی آنزیمهای دارنده مرتبط با رنگ پریدگی گل و زردی برگ (از دست رفتن کلروفیل) میباشد. تنفس فرآیند متابولیکی اساسی مسئول فراهم سازی انرژی در همه سلول های زنده است.
طی زندگی پس از برداشت، گلهای شاخه بریده جهت تنفس به ذخایر اندوخته ( نشاسته وقند) وابسته اند . از آنجا که گلها اصطلاحآ خونسرد( Poikilotherm ) هستند، سرعت تنفس آنها وابسته به دماست یعنی با افزایش دما، بطور تصاعدی افزایش می یابد. معمولآ Q10 (سرعت تنفس در دمای T نسبت به دمای T-10 ) برای گلهای شاخه بریده، حداقل 3 وحداکثر 9 می باشد. این بدان معناست که تنفس (و زوال) در 20 درجه سانتی گراد، حداقل 9 برابر سریع تر از صفر درجه سانتی گراد است، از این رو سرد کردن سریع و پائین نگه داشتن دما، عاملی کلیدی جهت حفظ عمر گلجایی گلهای برداشت شده است.
غالبآ پس از برداشت، تعادل هورمونی در گلهای شاخه بریده تغییر می کند. شرایط استرس، بیوسنتز اتیلن را تحریک می کند که منجر به تسریع پیری یا ریزش در گلهای شاخه بریده حساس به اتیلن می شود. اثرات فیزیولوژیکی اتیلن، زمانی بیان می شود که بافتها به این هورمون گیاهی حساس باشند و لازمه آن حضور این هورمون در سلولهای دارای گیرنده حسی اتیلن (Receptor ) است.
گیرنده های حسی اتیلن گیاه در سیستم های مدل (اساسآ Arabidopsis thaliana ) مورد مطالعه قرار گرفته است واگرچه تا کنون اطلاعات زیادی در خصوص ساختار و کارکرد آنها بدست آمده است، جزئیات جدیدی به طور پیوسته در حال کشف شدن می باشد. گلهای شاخه بریده حساس به اتیلن، به غلظتهای یک تا سه میکرولیتر بر لیتر بطور کامل پاسخ می دهند که در صورت اعمال تیمار با بازدارنده های بیوسنتز یا عمل اتیلن، زمان پاسخ دهی، طولانی تر خواهد بود. اسید آبسایزیک (ABA) هورمون گیاه دیگری است که می تواند نقش مهمی در خلال پیری گل بازی کند. تجمع اسید آبسایزیک با تنش آبی در برگها وگلبرگها بر انگیخته می شود وممکن است ناشی از تجزیه کاروتنوئیدها در برگها باشد. افزایش غلظت اسید آبسایزیک ممکن است ماشه پیری گل را در برخی گونه ها بکشد.
گلها به محظ برداشت، دیگر سایتوکاینینها را از ریشههای گیاه مادری دریافت نمی کنند. نبود این هورمون ها منجر به انگیزش زردی برگ می شود. تیمار با سایتوکاینین خارجی یا فنیل اوره های جایگزین با کارکردی مشابه سایتوکاینین، می تواند از تجزیه کلروفیل و زردی برگ جلوگیری نماید.
از دست دادن زیاد آب، غالبآ انبارداری و عمر گلجایی گلهای شاخه بریده برداشت شده را تحت تآثیر قرار می دهد. تداوم تعرق در گلهای جدا شده از گیاه مادری منجر به عدم توازن آب و در نتیجه پژمردگی گل میشود. جهت جلوگیری از اتلاف زیاد رطوبت، گلهای شاخه بریده باید بلافاصله پس از برداشت سرد شوند.
شرایط انبار و حمل ونقل، شدیدا فیزیولوژی گلهای شاخه بریده و متعاقب آن عمر گلجایی آنها را تحت تاثیر قرار می دهد. عوامل محیطی که مستقیمآ فیزیولوژی گلهای شاخه بریده را تحت تاثیر قرار می دهند عبارتند از: دما، رطوبت نسبی، اتیلن خارجی و نور. دما ، مهمترین عامل تاثیر گذار بر زندگی کلیه موجودات فسادپذیر (Perishable ) می باشد. دماهای پائین، تنفس، تعرق، بیوسنتز اتیلن و پاسخ به آن، رشد میکروبی و فعالیت های آنزیمی را کاهش می دهند. رطوبت نسبی (RH) موجود در اطاقهای انبار یا بستهها، تعرق گل شاخه بریده را شدیدا تحت تاثیر قرار می دهد. شرایط با رطوبت نسبی بالا، از دست دادن رطوبت را کاهش می دهد که این متاثر از افزایش شیب (gardient) فشار بخار در سرتاسر روزنه ها می باشد. این اثر خیلی وابسته به دماست. در دماهای بالا، شیب فشار بخار بسیار تندتر است.
دامنه رطوبت نسبی اطاقهای انبار باید بین 90 و 95 درصد باشد. در این رطوبتهای بالا، کنترل دقیق دما به منظور جلوگیری از کندانسه شدن (آب) ومتعاقب آن رشد کپک ضروری است. آلودگی محیطی اتیلن، معمولا نتیجه احتراق ناقص یا تولید آن توسط اندام های پیر گیاه می باشد که می تواند تاثیر دراماتیکی در گلهای شاخه بریده حساس به جا بگذارد. نور می تواند تاثیر مهمی در کارکرد پس از برداشت برخی از گلها داشته باشد اما از آنجا که گلهای شاخه بریده در شرایط تاریک نگهداری و حمل می شوند اهمیت آن در زنجیره تجاری توزیع ناچیز است.
اختلالات اصلی پس از برداشت که ارزش زینتی گلهای شاخه بریده را تحت تاثیر قرار می دهند، در اندام های گل (گلبرگها، مادگی و تخمدان) یا برگ ها به وقوع می پیوندند. علایم پیری گل بین گونه ها و حتی ارقام متفاوت است. پیری برگ ممکن است، آخرین مرحله تکامل برگ در نظر گرفته شود. این پدیده فرآیندی کاملآ تنظیم شده است که با مرگ برگ خاتمه می یابد. علایم پیری برگ شامل زردشدگی آن، ایجاد نقاط قهوه ای، نکروزه شدن و خشکیدگی برگ می باشد.
ميوه ها و سبزيها از جمله مهمترين محصولات باغي هستند كه نقش مهمي در تأمين نياز غذايي و سلامت انسان بازي ميكنند. اين گروه از محصولات كشاورزي بدليل داشتن رطوبت زياد فساد پذير هستند و در دوره پس از برداشت بخش عمده اي از آنها(بين 5 تا 50 درصد) از بين ميروند. ميزان اين ضايعات حتي در برخي موارد تا 80 درصد نيز ميرسد. در اين ميان تره بار بالاترين درصد ضايعات را به خود اختصاص داده اند. كاهش و به حداقل رساندن چنين ضايعاتي به عنوان «برداشت مخفي» ميتواند يكي از راههاي مؤثر در تأمين غذا براي جامعه به حساب آيد. در كشورهايي كه سيستم كشاورزي پيشرفته اي دارند، پيشرفتهاي قابل توجهي در زمينه تكنولوژي پس از برداشت صورت گرفته است. چنين عملياتي نه تنها ضايعات اين گروه از محصولات را به حداقل ميرساند بلكه كيفيت آنها را نيز در طي حمل و نقل، جابجايي،انبارداري و توزيع حفظ خواهد كرد. بخش عمده اي از اين ضايعات را ميتوان با اجراي عمليات صحيح در دوره قبل از برداشت (در باغ يا مزرعه) حذف نمود. مديريت تغذيه، آفات و بيماريهاي گياهي در دوره قبل از برداشت، تكنولوژي صحيح برداشت، تيمارهاي غير شيميايي و استفاده از تركيبات طبيعي براي كنترل ضايعات، عمليات پيش سرمادهي، سيستم هاي بسته بندي جديد، انبارداري صحيح (شامل كليه عمليات در طي انبارداري) و بالاخره حمل و نقل صحيح از مهمترين راهكارهاي موجود هستند كه تا حد قابل توجهي ميزان اين ضايعات را به حداقل ميرسانند. بنابراين كاهش ضايعات اين گروه از محصولات كشاورزي نيازمند اصلاح ساختار توليد اين محصولات از باغ و مزرعه تا انبار و سپس حمل و نقل وبازاررساني و در نهايت مصرف كننده خواهد بود. بالا بردن دانش فني توليد كنندگان، انبارداران، مسئولين ميادين ميوه وتره بار، خرده فروشيها و در نهايت مصرف كنندگان گامي موثر در اين راستا مي باشد. در اين مقاله راهكارهاي كليدي در هر مورد ارائه خواهد شد.
مقدمه
توسعه روز افزون جمعيت نياز به تأمين غذا را روز به روز افزايش ميدهد. به منظور افزايش توليد و رفع هر چه بيشتر مايحتاج بشر راهكارهاي مختلفي چون افزايش سطح زير كشت، افزايش عملكرد در واحد سطح،دستيابي به ارقام برتر،مديريت عمليات زراعي شامل دفع آفات و بيماريها، آبياري، تغذيه، هرس و غيره وجود دارد. در اين بين يكي از راهكارها كه به دست فراموشي سپرده شده است وكمتر مورد توجه قرار مي گيرد كاهش ضايعات پس از توليد است كه محققين به اين بخش اصطلاح «برداشت مخفي» را اختصاص داده اند. محصولات باغي (شامل كليه ميوه ها، سبزي ها و گل و گياهان زينتي) بدليل بالا بودن درصد رطوبتشان و ماهيت فيزيولوژيكي خاصي كه دارند طبيعتا داراي ضايعات بيشتري پس از برداشت ميباشند كه گاهي بسته به نوع محصول ممكن است تا 60% محصول توليدي به اين طريق از دايره مصرف خارج شود. عوامل متفاوتي هم در دوره قبل از برداشت و هم در دوره پس از برداشت در شدت اين پديده مؤثر هستند. برخي از اين عوامل تحت كنترل بوده و انسان قادر است آنها را به نحو صحيح تحت تاثير قرار داده و بدين وسيله ضايعات را به حداقل برساند.
انتخاب رقم
عمليات زراعي و شرايط آب و هوايي قبل از برداشت نقش مهمي در سرعت فرآيندهاي فيزيولوژيكي محصول برداشت شده دارد ولي در اين بين نقش رقم يا كولتيوار نيز بسيار مهم است. موفقيت در انجام عمليات پس از برداشت بستگي زيادي به ماهيت فيزيولوژيكي محصول دارد. عكس العمل محصولات باغباني به شرايط انبارداري علي رقم بقيه صفات تحت تأثير انتخاب طبيعي و انتخاب انساني نبوده است. اخيراً در برنامه هاي اصلاحي محصولات باغي،صفات مرتبط با فيزيولوژي پس ازبرداشت محصول مورد توجه زيادي قرار گرفته است كه مهمترين آنها عبارتند از:
-قابليت خوب جابجايي و كاهش نرم شده ميوه در طي رسيدن بخصوص در گوجه فرنگي. اين عمل با تأثير بر آنزيم پلي گالاكتوروناز و با استفاده از مهندسي ژنتيك صورت گرفته است.
- مقاومت به سرمازدگي در طي انبارداري خصوصا در سيب،آوكادو، موز، خيار، هلو و گوجه فرنگي.
- مقاومت به اسكالد در سيب كه تحت كنترل فرآيند اكسيداسيون آلفا فارنزن است. تحقيقات نشان داده است كه يك ژن در بروز اين عارضه دخالت دارد.
- مقاومت به انبارداري در اتمسفر كنترل شده، غلظت بالاي دي اكسيد كربن و غلظت كم اكسيژن در مورد توت فرنگي دو گروه از ارقام بر اساس محصولات حاصل از تخمير مانند استالدييد و اتانول وجود دارند. ارقام آناپوليس و كاونديش در غلظت بالاي دي اكسيد كربن، استالدييد و اتانول بسيار كمي توليد مينمايند در حاليكه ارقام كنت و هانوي در اثر نگهداري در غلظت بالاي دي اكسيد كربن اتانول و استالدييد بيشتري توليد مينمايند و ضايعات آنها بيشتر است. بنابراين در انتخاب رقم بايد توجه خاصي را مبذول داشت چرا كه در صورت نامناسب بوده رقم انتخاب شده با شرايط و اهداف توليد ممكن است بقيه عمليات باغباني تأثير ناچيزي بر كاهش ضايعات داشته باشد.
شدت نور
- قبلی
- بعدی >>