پایههای مرکبات
تولید درختان مرکبات در طول صدها سال در کشورهای تولید کننده از نوع بذری بود. درختان بذری با داشتن دوره نونهالی طولانی، چندین سال فاقد میوه بوده و ضمن داشتن قدرت رشد عمومی زیاد، دارای خارهای زیادی نیز هستند. به همین دلیل ازدیاد بذری مرکبات، به عنوان روشی نامطلوب شناخته شده است. در این حالت، بازگشت سریع سرمایهگذاری اولیه جهت احداث باغ امکانپذیر نیست. از طرف دیگر بیشتر ارقام تجاری در حالت بذری به عوامل بیماریزای خاکی چون پوسیدگی ریشه و نماتدهای ریشه حساس هستند. در ازدیاد بذری صفات مادری نیز به طور کامل انتقال نیافته و تفرق صفات در نتاج پیش میآید. چون پدیده جنینزایی از بافت خورش در برخی گونهها و ارقام کم و یا به ندرت رخ میدهد، امروزه در عموم باغهای مناطق مرکباتخیز جهان پیوند پیوندک یک رقم تجاری روی پایه مناسب آن رایج است.
مهمترین بحث در مورد مرکبات سرما و پایه است. انتخاب پایه مناسب در هر منطقه از نکات بسیار مهم و قابل توجه است. دستیابی به یک باغ مطلوب، متضمن انتخاب پایهای است که سیستم ریشه مناسبی را تشکیل دهد. علیرغم مراقبتهای سالیانه باغ در جهت تامین مواد غذایی و آب، باز هم سیستم ریشه نقش مؤثری در جذب آب و مواد غذایی ایفا میکند. همچنین در گیاه پیوند شده، وجود مشخصههایی چون توانایی ذخیره کربوهیدرات در برگها، ساخت برخی هورمونهای رشد و مقاومت به امراض و عوامل نامساعد محیطی اهمیت بسیاری دارد. بیش از بیست مشخصه باغبانی تحت تأثیر پایه قرار دارد. این خصوصیات شامل قدرت رشد و اندازه درخت، عمق ریشه، مقاومت به یخبندان، میزان محصول، کیفیت درونی میوه، تاریخ بلوغ، عادت پذیری و تحمل شرایط خاک مثل شوری یا pH بالای خاک، آب اشباع، مقاومت به نماتدها و بیماریهای پوسیدگی ریشه و بلایت است.
بر حسب مهمترین محدودیتها و شرایط خاصی که درخت در یک منطقه با آن مواجه است، میتوان پایه مناسبی انتخاب کرد. بنابراین امکان دستیابی به پایه بی نقص وجود ندارد. برای مثال، نارنج در مناطقی مثل اسپانیا، برزیل، کالیفرنیا، آفریقای جنوبی که خطر بیماری ویروسی تریستزا وجود دارد نباید به عنوان پایه استفاده شود، زیرا خیلی سریع رقم پیوندی از بین خواهد رفت. یا آنکه پایه لایم و رافلمون که سبب گسترش شاخهها و اسکلت هوایی، پیوندک میشود در مناطقی که به طور منظم، خطر سرما وجود دارد و یا رافلمون برای نقاطی که احتمال ابتلا به بلایت وجود دارد توصیه نمیشود. ارقام تجاری و خوردنی مرکبات را در صورتی روی پایههای پونسیروس تریفولیاتا، سیترنجها و سیتروملو پیوند میکنند که pH خاک پایین باشد. شرایط محیطی منطقه و شرایط خاک از جمله مهمترین شرایط انتخاب پایه است. مثلاً پایه نارنج در خاکهای قلیایی و شور به طور گستردهای استفاده میشود. رافلمون با مقاومت به خشکی بالا برای خاکهای شنی قابل استفاده است و یا پونسیروس مناسب برای خاکهای اسیدی و مناطق خنکتر است. همچنین کاریزا سیترنج در مناطقی که نماتد حفار شایع است، قابل توصیه است.
برحسب رقم مورد استفاده و نحوه مصرف (تازهخوری یا تبدیلی)، پایه انتخابی تأثیر زیادی روی میوه میگذارد. پایههایی مثل رافلمون، ولکامریانایانا، لیموشیرین فلسطینی و رانگپورلایم که پیوندک روی آنها قدرت رشد بالایی دارند محصول بالایی نیز تولید میکنند، اما کیفیت میوه ضعیف بوده و مقدار TSS و اسید میوه پایین است. این میوهها بیشتر برای صنایع تبدیلی مناسب بوده و برای تازه خوری مصارف کمتری دارند. بهطور معمول، پرتقال و گریپفروت روی پایه نارنج، ترویر و کاریزا سیترنج و سیتروملو در افزایش کیفیت میوه و مصرف تازهخوری و همچنین صنایع تبدیلی مطلوب است.
معرفی پایههای مهم مرکبات
الف) رافلمون: رافلمون (Citrus jambhiri Lush) بومی شمال شرقی هند است. احتمالاً این گونه یک دورگ طبیعی است. زیرا در مقایسه با گونههای دیگر لیمو درصد چندجنینی بالایی از خود نشان داده ودر بسياري ازکشورها به عنوان پايهاي سازگار با لمونها، لايمها، كامكوات، تانجلوها و نارنگي دنسي، مورد استفاده قرار ميگيرد. مهمترین انگیزی استفاده از این پایه توسط باغداران، عادتپذیری این گونه به خاکهای شنی با مواد غذایی ضعیف است. ازآنجايیكه هدايت ريشهاي اين پايه در دماهاي پايين نسبتاً بالاست، لذا نسبت به پايههايي مانند كاريزوسيترنج ازحساسيت بالايي به سرما برخوردار است. از اشکالات مهم این گونه حساسیت به بیماری بلایت و سرمازدگي است.
حساسیت این پایه در مقابل بیماری پوسیدگی ریشه و طوقه، نماتد مرکبات، بلایت و سرما زیاد بوده ولی در برابر زایلوپوروسیس، اگزوکورتیس و تریستزا تا حدودی مقاوم است. یکی از امتیازات پایه رافلمون آن است که میوه ارقام تجارتی روی آن بزرگ بوده و برای ارقام پرتقال و گریپ فروت بیشتر توصیه میشود. اين پايه براي كشت در اراضي مرطوب و با زهكش ضعيف مناسب نيست زيرا به پوسيدگي طوقهحساسيت زيادي دارد.
رافلمون یکی از پایههای خوب برای مناطق گرم با خاک شنی عمیق بوده و درختان بر روی این پایه سریعالرشد بوده و دارای طول عمر زیاد و پربار هستند. هر چند قدرت رشد بالا، از کیفیت میوه کاسته و TSS و TA را پایین نگاه میدارد. پایه رافلمون دارای سیستم ریشه انبوه و نسبت به خشکی، نمک و بر خاک مقاومت نشان میدهد.
ب) لیموی ولکامریانا: لیموی ولکامریانا یا Citrus volkameriana Ten &Pasq تولید درختانی بزرگ، پررشد، با محصول خیلی بالا و کیفیت پایین میکند. ارقام پیوندی روی پایه ولکامریانا نسبت به سایر لیموها، مقاوم تر به سرما بوده و حساس به تریستزا و زایلوپوروسیس نیستند. این پایه حساس به نماتد مرکبات و بلایت است. پایه ولکامریانا با اینکه نسبت به فیتوفترا (گونه پارازیتیکا) مقاومت نشان میدهد، در برابر گونه سیتروفتورا حساس است. استفاده از این پایه جهت رفع مشکل کلروز ناشی از کمبود آهن، روی و منگنز در خاکهای آهکی جنوب توصیه شده است.
ج) ماکروفیلا (آلیمو (Alemow)): گونه ماکروفیلا دورگ بین Citrus grandis × Citrus celebicaبوده و بومی فیلیپین است. این گونه به نام Citrus macrophyllaWester نامگذاری شده و از لحاظ ظاهری خیلی شبیه به لیموها و لایم است. ارقام پیوندی روی آن درختانی بزرگ، پررشد و پرمحصول، لیکن با کیفیت پایین تولید میکنند. گونه ماکروفیلا ضمن آنکه عناصر بر، کلر، و کلسیم خاک را به خوبی تحمل میکند در برابر فیتوفترا مقاوم است اما در برابر تریستزا و زایلوپوروسیس مقاومت نشان نمیدهد. اگر چه نسبت TSS به TA روی این پایه بهتر از لیموهای دیگر است لیکن نسبت به پیوندهایی که پرتقال و گریپ فروت روی پایههای نارنج، کاریزا سیترنج و سیتروملو پیوند میشوند پایینتر است. عیب مهم آن حساس بودن به سرما میباشد.
با مطالعه اثر کلرید سدیم، یون سدیم و کلر در این پایه مشخص شد که تیمار یون سدیم اثر کمتری در کاهش بیوماس شاخه نسبت به یون کلر داشت. اثر این دو عنصر در ریشه نسبت به هم معنیدار نبود. میزان کاهش رشد در شاخساره ماکروفیلا برابر 16 درصد و در ریشه برابر 19 درصد بود. تیمار کلراید در برگها ایجاد سمیت و سوختگی مینماید که ناشی از اثر تجمع یون کلر است. یون سدیم موجود در نهالهای ماکروفیلا، باعث کاهش انتقال یون پتاسیم به شاخهها شد که این امر به طور غیر مستقیم سرعت جذب دیاکسید کربن را کاهش داد. استفاده از این پایه با هدف رفع مشکل کلروز ناشی از کمبود آهن، روی و منگنز در خاکهای آهکی جنوب توصیه شده است. چون ريشههاي آن با سهولت بيشتري عناصر را جذب كرده است. ماكروفيلا تنها پايهاي است كه مقاومت pH بالاتر از 8 را دارد و قدرت جذب آن از ساير مركبات بيشتر است.
در اسپانیا از پایه ماکروفیلا بهطور گستردهای برای لمونها استفاده میشود. تجاری بودن این پایه به دلیل اثر پیشرسی آن در تولید است. درختان روی این پایه ظرف مدت یک تا دو سال دارای رشدی تنومند همراه با میوهدهی سنگین بودند. اندازه میوه بزرگ است اما میوهها روی درختان جوان دارای مقادیر کمتری آب و مواد جامد محلول بوده و تمایل به خشکیدگی زودرس دارند.
د) رانگپورلایم: رانگپورلایم جزء دورگهای نارنگی است و به نام Citrus limoniaOsbeck شناخته شده است. این دورگ از گروه لایمهای ترش بوده و از حیث ساختار رشد و تولید میوه شبیه به لیموها است و غیر از برزیل در سایر مناطق مرکباتخیز دنیا گسترش چندانی نیافته است. این پایه به شوری خاک و آهک، مقاوم و به سرما تا حدودی مقاومت نشان میدهد. دو ویژگی مقاومت به تریستزا و خشکی در این پایه قابل ملاحظه است، ولی به اگزوکورتیس، فیتوفترا و نماتد مرکبات حساس است.
ه) نارنگی کلئوپاترا: یکی از پایههای مناسب مرکبات (غير از ليمو)، نارنگی کلئوپاترا یا Citrus reshni Hort. Ex. Tan بوده که بعضی از گیاهشناسان هنوز آن را C. reticulata میشناسند. از ویژگیهای خوب این رقم مقاومت در برابر تریستزا، اگزوکورتیس، زایلوپوروسیس، شوری، سرما، خاکهای شنی و خاکهای آهکی است و بالاترین مقاومت به EC در بین مرکبات را دارد و بعد از آن ماکروفیلا میباشد. با آنکه این پایه میتواند جایگزین نارنج شود ولی کوچکی اندازه میوه روی این پایه و نیز دیر به بار رفتن موجب عدم گسترش آن شده است. کلئوپاترا پایه بسیار مناسبی برای نارنگیها، پرتقالهای پایناپل، هاملین و دورگهای تمپل است. این پایه حساس به کلراید بوده و چون یون کلراید تولید اتیلن را تحریک میکند رشد شاخهها کاهش یافته و در غلظتهای بالاتر کلروز برگی و در نهایت ریزش برگ را در پی دارد.
و) نارنج: نارنج C. aurantium L. رایجترین پایه مرکبات در مناطق مرکبات خیز دنیا بوده است. حساسیت این پایه به تریستزا موجب شده که استفاده از این پایه به کشورهای استرالیا، آرژانتین، برزیل، کالیفرنیا، اسپانیا، آمریکا و آفریقای جنوبی محدود شود. ارقام روی این پایه دارای قدرت رشدی متوسط، تاج بزرگ، سیستم ریشه وسیع و عمیق بوده و ضمن مقاومت در برابر سرما، نسبتاً مقاوم به خشکی هستند. خاکهای سنگین با زهکشی ضعیف و نیز فیتوفترا را تحمل مینماید. نارنج در برابر نماتد مرکبات و بلایت حساس است. اندازه میوه روی این پایه نسبت به رافلمون کوچکتر ولی نسبت به کلئوپاترا بزرگتر بوده، اما میزان TSS و TA میوه بالا است. همین مشخصه همراه با مقاومت به گموز و سرما سبب شده که همچنان نارنج مورد توجه باغداران باقی بماند.از نظر مقاومت به سرما، ارقام پيوند شده روي نارنج،پونسیروسو سيتروملو تقريباً يكسان هستند. ولي برتري محسوسي نسبت به پايههاي گروه لمون و نيز سيترنجها دارند. براي مناطقي كه ميوه براي مصرف تازهخوري توليد ميشود پايه مناسبي است.
- قبلی
- بعدی >>