ب) شبکه سیتوپلاسمی: این شبکه را میتوان قسمتی از غشاء سلول دانست که بهصورت شبکههایی در داخل سیتوپلاسم پراکنده شده است. این شبکه از غشاء دولایهای منفذداری درست شده است که در سرتاسر سلول گسترده شده و عمل نقل و انتقال مولکولهای مختلف را در داخل سلول بهعهده دارند. این شبکه همچنین عهدهدار ارتباط سلول از طریق پلاسمودسما با سلولهای دیگر است. از نقشهای دیگر این شبکه سنتز پروتئین، استرها و فسفولیپیدها را بهعهده دارد.
ج) میتوکندری: اجزاء نسبتا بزرگ، و تخممرغی شکل و به تعداد زیاد در سیتوپلاسم سلولهای فعال پراکنده بوده و محتویات میتوکندری بهوسیله غشاء دولایهای احاطه میشود. لایه داخلی غشاء بداخل میتوکندری چینخورده بوده و آنرا به حجرات متعددی تقسیم میکند. میتوکندری بهدلیل دارا بودن آنزیمهای مختلف که در واکنشهای اکسیداسیون و احیاء دخالت دارند، آنرا موتور سلول گویند. میتوکندری محل اکثر فعالیتهای بیوشیمیایی در داخل سلول بوده و تقریبا نصف واکنشهای متابولیکی سلول در آنها صورت میگیرد.
د) اجسام گلژی
واحد ساختمانی یا بخش اصلی تشکیل دهنده دستگاه گلژی دیکتیوزوم است و شکلهای دیگر آن میتوانند از اجتماع تعدادی دیکتیوزوم تشکیل شوند. هر دیکتیوزوم بطور معمول از اجتماع 3 تا 8 ساختمان کیسهای که هر کدام را یک ساکول ، سیسترون با سیسترنا نیز مینامند تشکیل شده است. به نظر میرسد که اجسام گلژی کوچکترین جزء سلول بوده و فقط با میکروسکوپ الکترونی دیده می شود. نقش اجسام گلژی شرکت در ساختمان دیواره سلول و همچنین انتقال مواد به داخل سلول گزارش شده است.
ه) ریبوزوم
ترکیب ساختمانی ریبوزوم ها نشان می دهد که از پروتئین و اسیدهای هسته ای RNA ساخته شده اند. ریبوزوم ها ذرات بسیار ریز به قطر تقریبی 200 – 150 آنگستروم بوده که به وسیله میکروسکوپ الکترونی قابل رویت هستند. محل قرار گرفتن آنها در سیتوپلاسم بر روی شبکه آندوپلاسمیک رتیکولوم و یا اطراف آن می باشد. همچنین گفته می شود که اجزا دیگر سلول مثل میتوکندری، کلروپلاست و هسته نیز دارای ریبوزم هستند. ریبوزوم ها محل سنتز پروتئین بوده و حدود 85 درصد RNA تولید شده در سیتوپلاسم به وسیله آنها ساخته می شود.
و) اجسام ریز (ميكروبادي) Microbody
ميكروباديها اجسام کروی شکل و حجره هایی اند که به وسیله یک غشا به هم وصل می شوند و در مسیر متابولیکی خاصی نقش ایفا می کند . یک نوع آن پراکسیزومها هستند که اندامکهای کروی شکل خاصی هستند که در واکنشهای اکسایش تخصص یافته اند. کاتالاز ، یک آنزیم اکسید کننده است. پراکسیزومها در فتوسنتز و تنفس نوری نیز دخالت دارند. نوع دیگر اجسام ریز، گلی اکسیزوم می باشد که در دانه های ذخیره کننده روغن وجود دارد . گلی اکسیزوم ها دارای آنزیم های چرخه گلی اگزالات هستند که در تبدیل اسید چرب ذخیره ای به قند ها کمک می کنند و این قند می تواند برای تامین انرژی جهت رشد در سراسر گیاه جوان جابجا شود.
ز) واكوئلها
در سلولهای گیاهی و جانوری حفرههایی به اندازههای مختلف وجود دارند كه به آنها واكوئل میگویند. در سلولهای گیاهی جوان واكوئلها كوچك و به تعداد بیشتر هستند. اما با رشد سلول، واكوئلهای كوچك به هم پیوسته و بهطور معمول یك یا چند واكوئل بزرگ پدید میآید كه قسمت عمده حجم سلول را اشغال میكند. وجود چنین واكوئلهای بزرگ و تمایز یافتهای از اختصاصات سلولهای گیاهی است و در سلولهای جانوری یافت نمیشود. در واكوئلها شیرهای به نام شیره واكوئلی وجود دارد كه شامل آب و مواد محلول در آن است. این مواد به وسیله بخش زنده سلول فراهم میآیند و ممكن است جزو مواد اندوختهای یا مواد زاید سلول باشند. واكوئلها به خاطر اندوختن بعضی مواد (مانند نمكهای آلی، پروتئینها، نمكهای كانی، مواد رنگین و …) در خود، انبار سلول به شمار میآیند. اما كار اساسی واكوئلها تنظیم آب داخل سلول است زیرا در تبادل آب میان سلول و محیط آن نقش بسیار مهمی بر عهده دارند. از دیگر اعمال شیره واکوئلی، هضم مواد زائد به وسیله آنزیم های موجود در آن می باشد. مزه ترش در بعضی از ارقام پرتقال و لیمو به علت وجود مقدار زیادی اسید سیتریک در واکوئل انها می باشد. در چنین شرایطی pH در این گونه واکوئل ها ممکن است پائین باشد و تا 3 هم برسد. در حالیکه میزان pH در سیتوپلاسم این سلولها بین 5/7-7 می باشد. واکوئل همچنین به علت زیاد بودن غلظت شیره آن (پایین بودن پتانسیل آب)، آب را به داخل خود کشیده و باعث متورم شدن سلول می شود که این حالت را تورژسانس می گویند. در صورتیکه آب از داخل سلول به واسطه فشار یا به وسیله نیروی اسمزی سلول های مجاور به خارج رانده شود، حجم واکوئل کم می شود که به چنین حالتی در سلول پلاسمولیز می گویند.
- تورژسانس و پلاسمولیز
هرگاه اندام گیاهی در محیطی رقیقتر از محیط درونی سلول قرار داده شود، سلولها آب جذب میكنند نتیجه ورود آب به درون سلول، ایجاد حالت تورم در سلول است كه به آن تورژسانس میگویند. در این حالت فشاری به دیواره سلولی وارد میشود كه به فشار تورژسانس معروف است. فشار تورژسانس، غشای پلاسمایی را محكم به دیواره سلول میچسباند. در نتیجه سلول سخت و محكم میشود. تا زمانی كه آب در محیط اطراف سلول موجود باشد، فشار تورژسانس برقرار میماند. این مسئله به ویژه برای بافتهای نرم گیاه مانند برگها، گلبرگها و ساقههای نرم و علفی بسیار مهم است. زیرا آنها را محكم و به وضع طبیعی نگه میدارد. حال اگر سلولهای گیاهی در محیطی قرار داده شوند كه غلظت آنها بیشتر از درون سلول باشد چه پیش خواهد آمد؟ در این صورت سلول گیاهی آب از دست میدهد و واكوئل كوچك و جمع میشود. در نتیجه غشای پلاسمایی در بعضی نقاط از دیواره سلولی جدا میشود. در چنین حالتی سلولها، شادابی و تردی خود را از دست میدهند به این حالت پلاسمولیز میگویند. باید توجه داشت كه تورژسانس نمایانگر وضع طبیعی سلولها بوده و حالت پلاسمولیز وضع غیرطبیعی را نشان میدهد و چنانچه پلاسمولیز ادامه یابد منتهی به مرگ سلول میشود.
پلاستها
مجموعه پلاستها را پلاستیدوم می گویند ویژه سلولهای گیاهی است. اندازهای در حدود 4 تا 6 میكرون دارند. پلاستها از دانههای كوچكتری به نام پیش پلاست كه در سلولهای تمایز نیافته وجود دارند، پدید میآیند. در سلولهایی که به رشد نهایی خود رسیده اند پلاستها اشکال متفاوت دارند و مواد مختلف در خود ذخیره می کنند . پلاستها را برحسب مواد محتوی آنها به انواع زیر تقسیم می کنند:
1 - کلروپلاست: مهمترین پلاستها بهشمار میروند و عامل رنگ سبز در گیاهان هستند. رنگ دانههای درون كلروپلاستها انرژی تابش خورشید را مورد استفاده قرار میدهند و سلولها به كمك آن غذاسازی میكنند. غذایی كه به این ترتیب حاصل میشود منبع غذایی جانداران فاقد كلروفیل میباشد. شكل كلروپلاستها در گیاهان مشابه هم بوده و معمولاً به شكل عدس میباشد. هر كلروپلاست به وسیله دو غشأ احاطه میشود. درون كلروپلاست از مادهای به نام استروما پر شده است كه این ماده حاوی ذرات چربی، مولكول DNA، مولكولهای نشاسته، ریبوزومها و تیغهها میباشد. بیشتر فعالیتهای درون كلروپلاست به وسیله ژنهای هسته سلول كنترل میشود. اما بعضی از فعالیتهای كلروپلاست در كنترل مولكول DNA درون خود كلروپلاست است.
2- آمیلوپلاست: آميلوپلاستها محتوی نشاسته اند خاص بافت پارا نشیم ذخیره ای است و در قسمتهای عمقی اندام ها وجود دارد. منشا آنها، لکوپلاستها هستند.
3-کروموپلاست: رنگ بسیاری از گلبرگها، میوهها و برگهای پاییزی مربوط به كروموپلاستهای موجود در سلولهای آنهاست. رنگیزههای موجود در كروموپلاستها در مجموع كاروتنوئید نامیده میشوند. این رنگیزهها عبارتند از: كاروتن (رنگیزه نارنجی)، گزانتوفیل (رنگیزه زرد) و لیكوپن (رنگیزه قرمز). این رنگیزهها همراه كلروفیل در كلروپلاستها نیز یافت میشوند. اما از آنجا كه در اینجا نسبت كلروفیل بیشتر است، كلروپلاستها به رنگ سبز دیده میشوند.
4-الئوپلاست
- << قبلی
- بعدی