▪ تيره ثعلب (Orchidaceae)
اركيده
جزء گلهاي بريدني محسوب ميشود. برخلاف تصور عموم اركيدهها (دارزي) به آساني در خانه ها قابل نگهداري بوده، به شرايط مختلف سازگاري نشان ميدهند و نسبتا آسان تكثير مي شوند. اتاقي كه اركيده (دارزي) در آن نگهداري ميشود، بايد به خوبي تهويه شود. محل مناسب اركيده در سردترين نقطه منزل و به دور از آفتاب گرم، پشت
پنجرههاست. رطوبت نسبي حدود 70 درصد براي رشد و نمو خوب آنها مناسب است.
برخي از اركيدهها اصلا عطر و بويي ندارند در حاليكه برخي ديگر بسيار معطرند كه از آن جمله ميتوان Aeridesو
Maxillariatennuifolia را نام برد. اركيدهها از 5 ويژگي منحصر به فرد برخوردارند كه عباتند از:
- گلهاي زيگومورف با يك محور تقارن (متقارن الطرفين)
- گردههاي زيادي توليد ميكند كه بصورت تودههاي مومي و فشرده به نام پوليني (Pollinia) بوده وبه صورت دانههاي كوچك و مجزا نيستند. تعداد پوليني از 2 تا 12 عدد متغيير بوده و اغلب يك عامل تعيين كننده مهم جنس در اين تيره است.
- اندامهاي توليد مثل اركيده درون ستوني متحد به نام Column يا Gynandrium قرار دارند. در داخل اين ستون، مجرايي وجود دارد كه از كلاله تا تخمدان كشيده شده است.
- شاخك (Rostellum) در سطح زيرين ستون ژيناندريوم بين بساك پرچم و سطح كلاله وجود دارد. اين شاخك دو نقش منحصر به فرد را ايفا ميكند. اول اينكه مانند سد و مانعي بين اندام زاياي نر و ماده قرار گرفته و مانع گرده افشاني است. دوم اينكه توليد ماده چسبندهاي ميكند كه حشرات را به سمت اين اندامها جلب ميكند و به نحوي عمل ميكند كه حشره زماني كه ميخواهد از گرده استفاده كند اين ماده به پشت او ميچسبد و بنابراين گرده يك گل را ميتواند به كلاله مادگي گل ديگر منتقل كند. البته در گل اركيده يك گلبرگ بزرگ به نام Lobel وجود دارد كه نقش آن جذب حشرات ميباشد.
- مقدار زيادي بذر توليد ميكند. كه اين بذرها برخلاف گياهاني چون ذرت و نخود فرنگي، هيچ آندوسپرمي ندارند. از اين رو به آن بذر لخت نيز ميگويند. بنابراين، اين بذرها در طبيعت بدون كمك قارچها قادر به تندش نيستند. در حاليكه در آزمايشگاه و در محيط رشد مصنوعي با مواد غذايي مورد نياز ميتوانند تندش داشته باشند.
هر گياهي كه حداقل 4 ويژگي از اين 5 ويژگي را داشته باشد به تيره اركيده تعلق دارد.
جنسهاي معروف اركيده عبارتند از:
واندا (Vanda)
نياز به هواي گرم و مرطوب و داراي گلهاي سه رنگ ميباشد. در فواصل كوتاهتر از ديگر اركيدهها آبياري ميشوند. نسبت به ساير اركيدهها در نور با شدت بيشتري به خوبي رشد و نمو ميكند.
وانسيديم (Oncidium)
در هواي خشكتر و خنكتر نيز به خوبي رشد و نمو ميكند و در خانهها آسانتر نگهداري ميشود و در گلآرايي كاربرد زيادي دارد.
سمبيديم (Cymbidium)
بايد در اطاقهاي سرد نگاه داشت. برخلاف بقيه دارزيها طالب مناطق خنك يا دماي شبانه ◦C10 و روزانه◦C24 – 21 است. اغلب براي فروش در بهار پرورش داده ميشود.
كاتليا (Cattleya)
گل آن دو رنگ ميباشد. داراي سوخ ميباشد. حساس به فتوپريوديك بوده و ميتوانند در سال دوبار گل بدهند.
ميتوان با آب داراي 5-4pH= آبياري نمود و آب سبك يا سنگين اثر كمي روي رشد اركيدهها دارند.
وانيلا (Vanilla)
بصورت بالا رونده و گلهاي آن خوشهاي ميباشد.
دماي مناسب رشد بستگي به نوع اركيده دارد. زماني كه چندين گونه اركيده در يك محل كشت ميشوند، بايد از تعادل دمايي برخوردار شوند كه معمولا ◦C 15 در شب و ◦C 27 در روز است. اگر Cymbidium در يك گروه تركيبي وجود داشته باشد دما را در شب ◦C10 نگه داشت. گرچه اين عمل گلدهي Cattleya و Phalaennopsis را به تاخير
مياندازد.
بهترين كود نيتروژوني براي آن نيترات آمونيوم است كه به محلول حالت اسيدي ميدهد و با غلظت 1000 ميلي گرم در ليتر استفاده ميشود.
ريشههاي هوايي بيشتر اركيدهها بايد در فاصله دو آبياري خشك شود. اين امر به ويژه در مورد كاتليا كه داراي
سوخنما است ضروري است ولي در مورد واندا كه فاقد اين اندام بوده و نميتواند آب در خود ذخيره كند بايد زودتر انجام شود.
تكثير اركيده به دو روش رويشي و بذر قابل افزايش است.
در افزايش بذر سبز كردن بذر مشكل است. بنابراين بيشتر سعي بر افزايش رويشي ميباشد. كه به روشهاي مختلف مانند قلمه، تقسيم بوته و كشت بافت انجام ميشود.
- قلمه : بيشتر اركيدههاي تكپا مانند Vanda و Arachnis با قلمه انتهايي ازدياد ميشوند. قلمههاي استفاده شده بايد داراي ريشه هوايي باشند.چون اركيدها خيلي كند رشد هستند بنابراين طول قلمه را زياد ميگيريم تا زودتر گل بدهد.
دو جنس Phaleanopsisو Phaiusرا ميتوان با قلمههاي ساقه داراي گل افزود. در ساقه گل جنسPhaius معمولا حداقل 7 گره بين پايينترين گل تا پايه ساقه وجود دارد. در جنس Phaleanopsis در بيشتر مواقع گره كه درست زير اولين گل قرار دارد داراي يك جوانه گل است و گره پاييني اغلب، جوانه بادوامي ندارد. بنابراين بهتر است از گرههاي مياني استفاده شود.
- تقسيم بوته: Paphiopedilium ، Cattleya و Cymbidium و ديگر اركيدههاي هم رشد را با تقسيم بوته افزايش ميدهند. اين عمل روي گياهاني انجام ميشود كه 6 سوخنما يا بيشتر داشته باشند. محل برش ريزوم از بين سومين و چهارمين سوخنما بوده و هر دو قسمت را به صورت گياهاني مجزا در گلدان ميكارند. از آنجايي كه اكثر Cattleya ها تنها سالي يك برگ بوجود مي آورند، تقسيم ريزوم بيشتر گياهان هر سه سال يكبار انجام ميشود. جنسهايي چون Paphiopedilium و Cymbidium را ميتوان به دفات بيشتر، زماني كه تنها يك دسته برگ يا يك سوخنما باشد، تقسيم كرد.
- تنه جوش: تنه جوشها گياهكهايي هستند كه از قسمتهاي بالايي يا مياني ساقهها يا سوخنماهاي برخي گونههاي دندروبيوم و اپيدندروم حاصل ميشود. و در هاوايي به نام Kaiki معروف است. بسياري از پاجوشها مانند انواع Epidendrum در زمان جداسازي داراي گل هستند كه اگر با دقت عمل شود آسيبي به گلها نميرسد.
بيستر اركيدهها (دارزي) در طبيعت بصورت اپيفيت زندگي ميكنند، و در تنه درختان جنگلي رشد و نمو
مينمايند. روي اين اصل سالها پيش پرورش دهندگان اركيده از ريشههاي پوسيده سرخسي به نام اوسموندا براي خاك گلدان اين گياه استفاده ميكردند. چون اين ماده در ايران فراهم نيست، پرورش دهندگان اركيده مخلوطهاي بسيار سبك به كار ميبرند. براي اين منظور از سنگريزه مخلوط با تورب و يا از پوستههاي خردشده نارگيل كه در كف انبار نارگيل گردآوري ميشود و يا حتي از شن درشت بدون اضافه كردن هيچ گونه ماده ديگر استفاده به عمل
ميآيد.
از نكات مهم در برداشت گل اين است كه بايد به گونهاي انجام شود كه بيماري بين گونهها منتقل نشود. يعني يا از تيغههاي يكبار مصرف استفاده شود و يا اينكه پس از قطع گلهاي هر بوته چاقو گندزدايي گردد. چيدن گلها پيش از رسيدنشان، باعث پژمرده شدن آنها ميشود.
- << قبلی
- بعدی