گلايول
نام علمي:Gladiolus sp
تيره: Iridaceae
گلي زيبا و شناخت شده است. در ايران گلايول داراي ساقه گلدهنده بزرگ و در دنيا مشهور است. گلايولهاي اروپا اكثرا مينياتوري هستند. گياهي است علفي كه از جوانههاي جانبي و فرعي در روي پداژه حاصل ميشود. تعداد برگها 1 تا 12 عدد است كه در قاعده همديگر را ميپوشانند. گلآذين بصورت خوشهاي يا سنبلهاي ميباشد و از انتهايي ساقه گلدهنده حاصل ميشود. گل، همه رنگها بجز آبي واقعي و سبز را دارا ميباشد. اندازه گلچهها از حد مينياتور با قطر 2 سانتيمتر، كه با فاصله زياد روي ساقههاي نازك منفرد يا داراي چند انشعاب قرار دارند، تا انواع درشت با ساقه به طول 2 متر و گلچههاي با قطر 18 سانتيمتر يا بيشتر كه در دو رديف قرار گرفتهاند وجود دارد. هر گلچه، 6 گلبرگنما دارد و هر گلچه بوسيله دو غلاف سبز پوشيده شده است. اين گياه داراي پداژه ميباشد كه هر ساله جوانه انتهايي توليد پداژه جديدي كرده و خودش از بين ميرود. پداژه با 4 تا 6 فلس خشك يا پوسته كه بخش پاييني برگهاي فصل رشد قبل است، پوشيده شده است. اين لايه ها به آساني از پداژه جدا ميشوند. محلي كه برگ به پداژه متصل ميشود گره نام دارد. هر گره يك يا دو جوانه دارد. وقتي گياه به مرحله 4 برگي رسيد، ريشههاي منقبض شونده جديد از قاعده ساقه در حال رشد كه محل شروع تشكيل پداژه جديد است، خارج ميشود. اين ريشهها آب ذخيره كرده و گياه را صاف نگه ميدارد. در قاعده پداژه يا پداژههاي جديد، دستكهايي را تشكيل ميدهند كه انتهاي آنها متورم شده و پداژكها حاصل ميشود.
روش تکثیر با پداژه و پداژک می باشد.
فريزيا
نام علمي: Freesi×hybrida
تيره:Iridaceae
گياهي دائمي و حساس به سرما است. كه با پداژه افزايش مييابد برگها راست و شمشيري داراي گلهاي قيفي شكل و گلآذين آن بصورت خوشهاي ميباشد. از وسط برگها ساقههاي گلدهنده بيرون ميآيد كه هر يك از ساقهها در انتهاي خود، كه نسبت به بقيه ساقه زاويه 90 درجه دارد (ساقه گلدهنده حالت افقي دارد)، بطور معمول 4 تا 8 عدد گل معطر قيفي شكل توليد ميكنند كه به رنگهاي زرد، صورتي، قرمز، آبي يا سفيد است. مشكل اين گياه، ساقه گلدهنده كوتاه دارد. از محور برگ ساقه اصلي، ممكن است ساقههاي فرعي رشد كرده هر كدام داراي گلآذين باشند. گياهي روزخنثي ميباشد.
با بذر و پداژه قابل تکثیر می باشد.
لوپن
نام علمی: (Lupinuspolyphyllus)
خانواده: خانواده: تيره بقولات (Leguminose)
در اصل داراي گلهاي آبي تيره است. براي تكثير، يك يا دو بذر آن را مستقيما در هر گلدان كشت ميكنند. بذر اين گياه بسيار نامنظم جوانه ميزند و پس از سبز شدن، بوتههاي بسيار ضعيفي تشكيل ميشوند كه در نتيجه گرماي تابستان از بين ميروند. در پاييز بوتههاي باقي مانده گل مختصري ميدهند. از بين آنها پايههاي نامناسب را حذف ميكنند و بقيه را زير شاسي ميچينند تا زمستان سپري شود. براي توليد گل بريده، اين گياهان در ارديبهشتماه به فاصله 80 سانتيمتر از يكديگر، در خاكي قوي و عميق كشت ميكنند كه با گرم شدن هوا به گل ميروند و مجددا در پاييز گل فراواني توليد ميكند.
گل نخود
نام علمی: (Lathyrusodoratus)
خانواده: تيره بقولات (Leguminose)
جزء گلهاي فصلي و داراي گلهايي به رنگهاي مختلف قرمز و بنفش، طلايي و غيره ميباشد. از طريق كاشت بذر تكثير ميشود. كشت و كار اين گياه بيشتر به منظور توليد گل بريده صورت ميگيرد. گل مقاوم به سرما است.
براي توليد گل در ماههاي زمستان، و هم در هواي آزاد امكان پذير است. بذر ارقام گلخانهاي در 15 مردادماه در گلخانه كشت ميشود و دو ماه بعد گياهان در بستر مخصوص براي توليد گل بريده جابجا ميشوند. برداشت گل در دي و بهمن صورت ميگيرد.
لاله
نام علمي:Tulipagesneriana
تيره:Liliaceae
گياهي چندساله و سوخدار است (سوخ آن چند سال طول ميكشد تا به گلدهي برسد) ولي در ظاهر از لحاظ گلكاري يكساله است چون سوخ اصلي آن فقط يك سال زراعي دوام دارد، اما هرساله با سوخ جديدي جايگزين ميشود و به ظاهر هيچ تغيير نكرده است. در مناطق سردسيري دائمي است ولي در نواحي گرمسيري سوخهاي تيمار شده با سرما كشت ميشود و پس از گلدهي از بين ميرود.
لاله گياهي است با فلسهاي مطبق و دمگلي شبيه به ساقه كه روي آن 5–3 برگ ساده وجود دارد.گلها هيپوژينوس، ايستاده، استكاني شكل، گلپوش 6 قسمتي، فاقد شهد، فاقد خامه يا تكخامهاي، كلاله 3 قسمتي، ميوه كپسول و پرزهاي فراوان است. بهار گل (w – c –w) ميباشد. به جز رنگ آبي حقيقي، ساير رنگها را داراست. در برخي گلهايلاله شكست رنگ داريم كه اين علت، عارضه ويروسي ميباشد.
تکثیر آن با بذر و سوخ می باشد.
سنبل
نام علمي:HyacinthusorientalisL
تيره:Liliaceae
سنبل گياهي علفي دائمي و سوخدار بوده، سوخ آن مطبق است كه چندين سال عمر ميكند و هرساله نيز رشد و نمو ميكند. گلها پس از سبز شدن گياه تشكيل مي شوند . گلآذين كامل از پاييز ظاهرميشود. ساقه گلدهنده گوشتي و توخالي بطول 25 تا 45 سانتيمتر توليد كرده كه در نيمه دوم اين ساقه، گلها بصورت خوشهاي و زنگولهاي قرار دارند. هر گل داراي 6 گلبرگ و تعداد كاسبرگها ممكن است 6 عدد يا بيشتر باشد. داراي 6 پرچم و يك تخمدان سه برچهاي بوده و ميوه كپسول را بوجود ميآورد. گلها بصورت كمپر يا پرپر هستند. تعداد گلبرگها در حالت كمپر و پرپر با هم فرق نميكنند بلكه تعداد گلچهها با هم فرق ميكنند.سنبل ايراني كمپر ميبا شد. گلهاي تكرنگ نسبت به گلهاي دو رنگ از اهميت بيشتري برخوردارند.
ازدیاد آن با بذر ، سوخک، ته برداری و ته شکافی می باشد.
ليليوم
نام علمي: Lilium.sp
تيره:Liliaceae
سوسن گياهي دائمي با سوخهاي فلسي بدون پوشش است كه رنگ فلسها در گونههاي مختلف متفاوت است. به سرما مقاوم است و ساقه گلدهنده در بهار تشكيل ميدهد كه از برگهاي كوتاه نيزهاي شكل پوشيده شده است و تابستان گل (c-w-c) ميباشد. در انتهاي ساقه گلها بصورت منفرد و مجموعهاي قرار دارند. گلها درشت، متوسط و يا كوچك و بطور معمول چندتايي بوده داراي عطر تندي هستند. سطح گلبرگها به نقاط قرمز يا قهوهاي، خطوط يا پرزهايي آراسته است. گلبرگها طوري عقب برگشتهاند كه پرچمهاي بلند به خوبي نمايان هستند. به جز رنگ آبي داراي رنگهاي متنوع ديگر است. در سوخ سوسن دو نوع فلس وجود دارد. گروه بيروني و گروه دروني. فلسهاي بيروني خود فلسهاي دروني سال پيش هستند. فلسهاي بيروني فلسهاي دروني سال جاري را در بر ميگيرند. فلسهاي دروني از مريستمي جديد و فعال در نزديكي ساقه گلدهنده قديمي و در قاعده درونيترين فلس تشكيل ميشوند. اين مريستم جانبي غالب شده و فلسهايي را بوجود ميآورد كه بزرگ شده و فلسهاي دروني سال بعد را تشكيل ميدهند.
روش تكثير بوسیله جدا كردن فلسها و ريشهدار كردن آنها، بذر، جدا كردن سوخك و سوخيزه(سوخهاي كوچكي است كه در محور برگها تشكيل ميشود) می باشد.
▪ تيره ثعلب (Orchidaceae)
اركيده
جزء گلهاي بريدني محسوب ميشود. برخلاف تصور عموم اركيدهها (دارزي) به آساني در خانه ها قابل نگهداري بوده، به شرايط مختلف سازگاري نشان ميدهند و نسبتا آسان تكثير مي شوند. اتاقي كه اركيده (دارزي) در آن نگهداري ميشود، بايد به خوبي تهويه شود. محل مناسب اركيده در سردترين نقطه منزل و به دور از آفتاب گرم، پشت
پنجرههاست. رطوبت نسبي حدود 70 درصد براي رشد و نمو خوب آنها مناسب است.
برخي از اركيدهها اصلا عطر و بويي ندارند در حاليكه برخي ديگر بسيار معطرند كه از آن جمله ميتوان Aeridesو
Maxillariatennuifolia را نام برد. اركيدهها از 5 ويژگي منحصر به فرد برخوردارند كه عباتند از:
- گلهاي زيگومورف با يك محور تقارن (متقارن الطرفين)
- گردههاي زيادي توليد ميكند كه بصورت تودههاي مومي و فشرده به نام پوليني (Pollinia) بوده وبه صورت دانههاي كوچك و مجزا نيستند. تعداد پوليني از 2 تا 12 عدد متغيير بوده و اغلب يك عامل تعيين كننده مهم جنس در اين تيره است.
- اندامهاي توليد مثل اركيده درون ستوني متحد به نام Column يا Gynandrium قرار دارند. در داخل اين ستون، مجرايي وجود دارد كه از كلاله تا تخمدان كشيده شده است.
- شاخك (Rostellum) در سطح زيرين ستون ژيناندريوم بين بساك پرچم و سطح كلاله وجود دارد. اين شاخك دو نقش منحصر به فرد را ايفا ميكند. اول اينكه مانند سد و مانعي بين اندام زاياي نر و ماده قرار گرفته و مانع گرده افشاني است. دوم اينكه توليد ماده چسبندهاي ميكند كه حشرات را به سمت اين اندامها جلب ميكند و به نحوي عمل ميكند كه حشره زماني كه ميخواهد از گرده استفاده كند اين ماده به پشت او ميچسبد و بنابراين گرده يك گل را ميتواند به كلاله مادگي گل ديگر منتقل كند. البته در گل اركيده يك گلبرگ بزرگ به نام Lobel وجود دارد كه نقش آن جذب حشرات ميباشد.
- مقدار زيادي بذر توليد ميكند. كه اين بذرها برخلاف گياهاني چون ذرت و نخود فرنگي، هيچ آندوسپرمي ندارند. از اين رو به آن بذر لخت نيز ميگويند. بنابراين، اين بذرها در طبيعت بدون كمك قارچها قادر به تندش نيستند. در حاليكه در آزمايشگاه و در محيط رشد مصنوعي با مواد غذايي مورد نياز ميتوانند تندش داشته باشند.
هر گياهي كه حداقل 4 ويژگي از اين 5 ويژگي را داشته باشد به تيره اركيده تعلق دارد.
جنسهاي معروف اركيده عبارتند از:
واندا (Vanda)
نياز به هواي گرم و مرطوب و داراي گلهاي سه رنگ ميباشد. در فواصل كوتاهتر از ديگر اركيدهها آبياري ميشوند. نسبت به ساير اركيدهها در نور با شدت بيشتري به خوبي رشد و نمو ميكند.
وانسيديم (Oncidium)
در هواي خشكتر و خنكتر نيز به خوبي رشد و نمو ميكند و در خانهها آسانتر نگهداري ميشود و در گلآرايي كاربرد زيادي دارد.
سمبيديم (Cymbidium)
بايد در اطاقهاي سرد نگاه داشت. برخلاف بقيه دارزيها طالب مناطق خنك يا دماي شبانه ◦C10 و روزانه◦C24 – 21 است. اغلب براي فروش در بهار پرورش داده ميشود.
كاتليا (Cattleya)
گل آن دو رنگ ميباشد. داراي سوخ ميباشد. حساس به فتوپريوديك بوده و ميتوانند در سال دوبار گل بدهند.
ميتوان با آب داراي 5-4pH= آبياري نمود و آب سبك يا سنگين اثر كمي روي رشد اركيدهها دارند.
وانيلا (Vanilla)
بصورت بالا رونده و گلهاي آن خوشهاي ميباشد.
دماي مناسب رشد بستگي به نوع اركيده دارد. زماني كه چندين گونه اركيده در يك محل كشت ميشوند، بايد از تعادل دمايي برخوردار شوند كه معمولا ◦C 15 در شب و ◦C 27 در روز است. اگر Cymbidium در يك گروه تركيبي وجود داشته باشد دما را در شب ◦C10 نگه داشت. گرچه اين عمل گلدهي Cattleya و Phalaennopsis را به تاخير
مياندازد.
بهترين كود نيتروژوني براي آن نيترات آمونيوم است كه به محلول حالت اسيدي ميدهد و با غلظت 1000 ميلي گرم در ليتر استفاده ميشود.
ريشههاي هوايي بيشتر اركيدهها بايد در فاصله دو آبياري خشك شود. اين امر به ويژه در مورد كاتليا كه داراي
سوخنما است ضروري است ولي در مورد واندا كه فاقد اين اندام بوده و نميتواند آب در خود ذخيره كند بايد زودتر انجام شود.
تكثير اركيده به دو روش رويشي و بذر قابل افزايش است.
در افزايش بذر سبز كردن بذر مشكل است. بنابراين بيشتر سعي بر افزايش رويشي ميباشد. كه به روشهاي مختلف مانند قلمه، تقسيم بوته و كشت بافت انجام ميشود.
- قلمه : بيشتر اركيدههاي تكپا مانند Vanda و Arachnis با قلمه انتهايي ازدياد ميشوند. قلمههاي استفاده شده بايد داراي ريشه هوايي باشند.چون اركيدها خيلي كند رشد هستند بنابراين طول قلمه را زياد ميگيريم تا زودتر گل بدهد.
دو جنس Phaleanopsisو Phaiusرا ميتوان با قلمههاي ساقه داراي گل افزود. در ساقه گل جنسPhaius معمولا حداقل 7 گره بين پايينترين گل تا پايه ساقه وجود دارد. در جنس Phaleanopsis در بيشتر مواقع گره كه درست زير اولين گل قرار دارد داراي يك جوانه گل است و گره پاييني اغلب، جوانه بادوامي ندارد. بنابراين بهتر است از گرههاي مياني استفاده شود.
- تقسيم بوته: Paphiopedilium ، Cattleya و Cymbidium و ديگر اركيدههاي هم رشد را با تقسيم بوته افزايش ميدهند. اين عمل روي گياهاني انجام ميشود كه 6 سوخنما يا بيشتر داشته باشند. محل برش ريزوم از بين سومين و چهارمين سوخنما بوده و هر دو قسمت را به صورت گياهاني مجزا در گلدان ميكارند. از آنجايي كه اكثر Cattleya ها تنها سالي يك برگ بوجود مي آورند، تقسيم ريزوم بيشتر گياهان هر سه سال يكبار انجام ميشود. جنسهايي چون Paphiopedilium و Cymbidium را ميتوان به دفات بيشتر، زماني كه تنها يك دسته برگ يا يك سوخنما باشد، تقسيم كرد.
- تنه جوش: تنه جوشها گياهكهايي هستند كه از قسمتهاي بالايي يا مياني ساقهها يا سوخنماهاي برخي گونههاي دندروبيوم و اپيدندروم حاصل ميشود. و در هاوايي به نام Kaiki معروف است. بسياري از پاجوشها مانند انواع Epidendrum در زمان جداسازي داراي گل هستند كه اگر با دقت عمل شود آسيبي به گلها نميرسد.
بيستر اركيدهها (دارزي) در طبيعت بصورت اپيفيت زندگي ميكنند، و در تنه درختان جنگلي رشد و نمو
مينمايند. روي اين اصل سالها پيش پرورش دهندگان اركيده از ريشههاي پوسيده سرخسي به نام اوسموندا براي خاك گلدان اين گياه استفاده ميكردند. چون اين ماده در ايران فراهم نيست، پرورش دهندگان اركيده مخلوطهاي بسيار سبك به كار ميبرند. براي اين منظور از سنگريزه مخلوط با تورب و يا از پوستههاي خردشده نارگيل كه در كف انبار نارگيل گردآوري ميشود و يا حتي از شن درشت بدون اضافه كردن هيچ گونه ماده ديگر استفاده به عمل
ميآيد.
از نكات مهم در برداشت گل اين است كه بايد به گونهاي انجام شود كه بيماري بين گونهها منتقل نشود. يعني يا از تيغههاي يكبار مصرف استفاده شود و يا اينكه پس از قطع گلهاي هر بوته چاقو گندزدايي گردد. چيدن گلها پيش از رسيدنشان، باعث پژمرده شدن آنها ميشود.