كاكتوسها
كاكتوسها از گروه گياهان گوشتي و از رده دولپهايهاي جدا گلبرگ كه سردسته تيره ويژهاي به نام Cactaceae
ميباشند و با تيرههاي ديگر دولپهاي تفاوتهاي كلي دارند. زيرا ساقه اين گياهان بسيار ضخيم و از حالت استوانه خارج و برگها نيز شكل اصلي خود را از دست دادهاند و به صورت خارها و تيغهاي كوچكي در نقاط گوناگون درآمدهاند.
كاكتوسها در زبان فارسي از ديدگاه شكل ساقهها به نامهايي چون: گل مار، زبان مادر شوهر، و ... نيز معروف هستند. زادگاه و رويشگاه آنها قاره آمريكاست و پس از رده اركيدهها، بزرگترين تيره گياهان را پديد آوردهاند.
از نظر گياهشناسي هر گياه وابسته به خانواده كاكتاسه، بايد تمام پنج خصوصيت زير را دارا باشند:
1. آرئولها يا بالشتكهاي خار، بطور ثابت در تمام اعضاء وجود دارند. به جزء در تعداد كمي، آرئول داراي خارها يا موهاي خار مانند ظريف به نام گلوشيد و يا هر دو است.
2. تمام كاكتوسها چندساله هستند.
3. ميوه آنها سته تك خانه است.
4. همگي دولپه هستند.
5. گلبرگهاي گل، در بالاي تخمدان ظاهر ميشوند.
تفاوت بزرگ و پايهاي كاكتوسها از ساير گياهان به سبب توانايي و استواري شگفتانگيز آنها در برابر دگرگونيها و شرايط سخت و نامساعد طبيعي است چرا كه اين گياهان در نامناسبترين و دشوارترين شرايط رشد نموده و براي بقاء نسل و زندگي، پايداري نشان داده و شكلهاي گوناگوني به خود ميگيرند.
كاكتوسها به سبب نداشتن برگ، كار اصلي برگ يعني: فتوسنتز و غذاسازي، تعرق و تعريق را بوسيله ساقههاي خود كه بندبند نيمه گوشتي و داراي سبزينهاند، انجام ميدهند. روي ساقه ها با كوتيكول پوشيده شده كه داراي ماده مومي است. همچنين در گونههاي مختلف پوششي سفيدرنگي، روزنههاي ساقه را ميپوشاند و موجب جلوگيري از تعريق و تعرق زياد ميشود. در شماري از كاكتوسهاي جوان، برگهايي زباني شكل، گوشتي و ضخيم ديده ميشود كه به مرور زمان ميريزند. ولي همواره به سبب روند فرگشتي كاكتوسها و همچنين گذشت زمان، برگها تبديل به خار و تيغ ميگردند.
خارها يكي از ويژگيهاي شناخته شده كاكتوسها به شمار ميروند كه در رنگهاي گوناگون مسئوليت نگاه داشت و حفاظت را برعهده دارند. خارها سبب جذب رطوبت هوا در طول شب و هدايت آب در آوندهاي گياه و از آنجا به ريشهها شده و همچنين كاهش تبخير آب را نيز ياري مينمايد.
بايد دانست همه كاكتوسها خاردار نيستند. پارهاي از گونههاي آنها بدون خارند، شماري ديگر از كاكتوسها نيز داراي خارهاي بلند و قوي ميباشند ولي همگي آنها داراي روزنههاي هوايي كوچكي (استومات) روي سطح پوست گياه (اپيدرم) ميباشند و اندامهاي آنها براي كم كردن سطح تبخير، كوچك و فلسدار ميگردند.
همگي سطح ساقه كاكتوسها از برآمدگيهاي نرم پوشيده شده و به نام آرئول كه خود يكي از نشانههاي شناسايي خانواده كاكتوسها ميباشد.
آنچه كاكتوسها را از ساير گياهان گوشتي جدا ميسازد وجود دسته تارهاي آرئول در روي ساقه آنهاست كه در بيشتر كاكتوسها به روشني ديده ميشود. آرئولها، سرچشمه و زير ساخت همگي شاخهها و خارهاي گياه ميباشد. روي آرئولها مقدار زيادي ماده اسيدي گلوشيد قرار دارد.
در كاكتوسهاي خاردار، هر خار از ميان گروهي از آرئولها، بيرون ميآيد. ساقههاي آنها ضخيم و گوشتي و محل انباشت و نگاه داشت مقدار زيادي آب در بافتها بوده، همچنين عمل كربنگيري در ساقهها انجام ميگيرد.
گلهاي كاكتوس بسيار چشمگير، عموما درخشان و بزرگ هستند ولي عمري بسيار كوتاه دارند. گلها عموما منفرد، منظم و كامل هستند. شمار كاسبرگها، گلبرگها، پرچمهاي آنها زياد و رويهمرفته بر روي يك خط مارپيچي جاي دارند و در بيشتر موارد همگي مراحل تبديل كاسبرگها به گلبرگها در آنها به خوبي مشهود است.
چهار تا هشت برچه دارند كه بر روي هم تخمداني يك خانه با تخمكهاي فراوان با تمكن جانبي را پديد ميآورند. اندازه گل تا حدود زيادي بستگي به جنس و گونههاي مختلف دارد. دوره گلدهي پارهاي از جنسها، مانند ماميلاريا، لوبيويا، اپيفيلوم و اكينوكاكتوس در دوسالگي و يا دوسال پس از قلمهزدن ميباشد ولي در سرئوسها اين دوره بسيار طولانيتر ميباشد.
ريشه كاكتوسها سطحي ولي تا اندازهاي نيرومند و گستردهاند. پارهاي ريشهها غدهاي و برخي داراي ريشههاي ژرف ميباشند. پرزها و كركهاي سطحي كاكتوس نيز در جلوگيري از تابش آفتاب سوزان و تند كوه در ارتفاعات و همچنين جذب پرتوهاي فرابنفش، احتمال سوختگي را از ميان برده و به ويژه در نگهداري رطوبت بسيار كارساز هستند.
كاكتوسها همواره گياهاني كم نياز، گرما دوست، روشنايي پسند، بردبار، سازگار به گرما، خشكي و كم آبي و استوار در برابر دگرگونيهاي آب و هوايي، پارهاي ديگر در برابر دمايي تا چندين درجه سانتيگراد زير صفر ايستادگي نشان ميدهند مانند (كوريفانتا و يا انواع اپونتيا)
كاكتوسها به سبب ساختار ويژه و اندامهاي گوشتي و آبدار در برابر دگرگونيهاي محيطي پايداري بيشتري نشان
ميدهند. ضخامت اپيدرم، كم شدن سطح گياه به علت عدم وجود برگ، كم شدن تعداد روزنهها (استوماتها) برخي از آنها ماهها بدون هيچگونه مراقبت و نگهداري به رشد و نمو خود ادامه خواهند داد.
كاكتوسها گياهاني نور پسند و بيشتر آنها در آفتاب كامل رشد خوبي خواهند داشت و به سبب انباشت و ذخيره آب در ساقه و تنههاي خود نسبت به خشكي و گرما پايداري نشان داده و از همين رو گياهاني مناسب براي نگهداري درون خانهها به شمار ميآيند. هرگاه كاكتوسها را در هواي آزاد نگهداري نمائيم شادابي و سلامت آنها بيشترميشود. كاكتوسهاي پوشيده از خار، مانند انواع فروكاكتوسها و اكينوگرازوني، چنانچه در فضاي آزاد و بيرون از گلخانه نگهداري شوند با برخورداري از آفتاب به مرور زمان بسيار زيباتر و همچنين در برابر گزند بيماريها و آفات استوارتر ميگردند.
در جنسهايي مثل فروكاكتوس، خارها به رنگهايي تند و درخشان درآمده و همراه آن قطر و كشيدگي خارها نيز بيشتر ميگردد. در جنسهايي مثل ماميلاريا، پرورش در هواي آزاد موجب ميگردد كه رنگ گلها درخشانتر شده و گياه نيز بزرگتر گردد.
در شهرهايي مانند آب و هواي تهران، گونه آگاو آمريكايي و گونههايي از اپونتياها را ميتوان در فضاي آزاد كشت نمود. اين گونهها برابر سرماي پايين تر از C◦4- نيز پايدار بوده و بارش برف هم براي آنها دشواري زيادي ايجاد نميكند.
تفاوت كاكتوسها با گياهان گوشتي
در بيشتر موارد، چنين پنداشته ميشود كه هر گياهي با اندامهاي گوشتي، كاكتوس ميباشد. در صورتي كه اين گونه نيست، البته همگي كاكتوسها داراي اندامهاي آبدار و گوشتي هستند ولي بايد دانست همه گياهان گوشتي كاكتوس نيستند. افزون بر كاكتوسها، گياهان ديگري كه از تيرههاي كاكتوسها نيستند داراي برگها و اندامهاي آبدار و گوشتي ميباشند. مانند: شيرسگ، صبرزرد آكمهآ، آگاو، ناز، چه از تيره كاكتوسها و يا ديگر تيرههاي نامبرده، با اندامهاي گوناگون خود مانند برگها، ساقههاي هوايي يا زيرزميني، ريشه و ... توانايي آن را دارند كه بيش از اندازه معمول آب و مواد كاني را جذب و در بافتها و ياختههاي خود انباشت سازند. بيشتر اين گياهان بومي نواحي خشك و گرم هستند و خود را با محيط زندگي سازگار نموده و در برابر شرايط نامساعد محيطي مانند: كم آبي و خشكي، بردباري شگفت انگيزي از خود نشان ميدهند.
كاكتوسها در بافتهاي دروني خود، فرورفتگيهايي كوچك به نام آرئول (مناطقي بر روي ساقه يا شاخه كاكتوسها كه جاي توليد گلها و خارها ميباشد.) و به شكل چين خورده و بالشتك مانند هستند. اجتماع خارها بيشتر به گونه رديفي در روي آرئول و گاهي نيز خود آرئولها، بدون ترتيب پخش گرديدهاند در حاليكه در ديگر گياهان گوشتي خاردار، تيغها يا خارها منفرد بوده و كمتر به صورت مجتمع يا پديدار ميگردند. اندازه آبي كه كاكتوسها درون بافتهاي خود انباشته ميكنند، بسيار زياد و با اندك خراش يا زخمي در سطح آنها، شيره نباتي با آب اضافي آنها قطره قطره بيرون ميچكد. به جزء چند مورد استثنايي، بيشتر كاكتوسها برگ واقعي ندارند و ساقه آنها ضخيم و شاخهها گوشتي گرديده و به شكلهايي گرد، دگمهاي، برجسته، قلوه سنگ، راكتي شكل و مانند آنها ديده ميشود همچنين خار كاكتوسها كه كم و بيش، هميشه وجود دارد، داراي اشكال، اندازهها و رنگ هاي متفاوت ميباشد.
بافتهاي كاكتوس داراي سبزينه بوده و با دريافت نورخورشيد مواد كاني جذب شده از خاك را پرورده و غذاي ياختههاي خود را فراهم ميسازد.
ساختمان گل در گياهان تيره كاكتوس با ديگر تيرههاي گياهان گوشتي متفاوت بوده و بيشتر رنگين، زيبا، درخشان و زينتي ولي كم دواماند. گلهاي كاكتوس از درون آرئول بيرون آمده و به شكلهاي بيضي، قيفي شكل و يا با دهانه گشاد ديده ميشوند. گلها داراي پرچمهاي نامعين، بلند و گاهي شمار آنها به بيش از 50 تا ميرسد.
نشانههاي گويا و بارز كاكتوسها و ويژگيهايي كه آنها را از گياهان گوشتي جدا ميسازد عبارتند از:
- ساقهها در پارهاي از جنسها همانند درختان بلند و كشيده و در برخي كوتاه و چند سانتيمتري است.
- تخمدان كاكتوسها هميشه زيرين، اپيژن بوده به گونهاي كه هميشه زير ساير بخشهاي گلها جاي دارد
(تخمدان كاملا درون بافت نهنج جايگزين شده است).
- ميوه، ممكن است آبدار يا خشك باشد ولي داراي تيغههاي جداكنندهاي كه دانه يا گروه دانه را از هم جدا كند، نيست.
- همگي كاكتوسها داراي آرئول هستند (مجموعه ياختههايي كه گاه در اثر رشد زياد، توليد بالشكهايي كرده و به شيوهاي منظم روي سطح پراكندهاند) و بيشتر با تيغهها و كركها زينت يافتهاند (گاهي ميتوانند به كركها توانايي رويش و زايش ببخشند).
- كاكتوسها بيشتر داراي خار بوده و برخي تيغها باريك وظريف و كوچك و شماري از آنها بزرگ و بلند ميباشند.
- كاكتوسها داراي گلهايي زيبا، بزرگ، منفرد، منظم ولي كامل و كم دوام هستند.
در كاكتوسهايي چون اكينوكاكتوس خارها پس از ورود به دستگاه گوارش جانداران، تغيير شكل يافته و پس از قرار گرفتن در جايي مناسب، رشد و نمو را آغاز مينمايند. گاه نيز شاخههاي قطع شده كه روي زمين افتاده باشند، پس از چندي ريشهدار و كاكتوس تازهاي پديد ميآورند. ميوه كاكتوسها، سته مانند و خشك ميباشند، داراي دانهاي فراوان و كم و بيش، آلبومندار است. بيشتر كاكتوسها در زادگاه خود ميوهدهي داشته كه خوراكي نيز هستند. مانند: اپونتيا
ميوه حاوي بذر كاكتوسها نيز چنانچه به زمين بيفتند، پس از چندي كاكتوس جواني را پديد ميآورند.
برخي از گونههاي كاكتوس چون لوبيويا و ربوتيا در مردابها به زندگي و رشد خود همچنان ادامه ميدهند.
گونههاي زيادي از كاكتوسهاي ستوني شكل اورئوسرئوس و كليستوكاكتوس در آب و هواي سرد و خشك پهنههاي كوهاي آند ديده شدهاند. همچنين پارهاي از جنسهاي كاكتوس مانند اپيفيلوم و سرئوس روي درختان جنگلي نواحي حاره ديده ميشوند كه داراي ريشههاي هوايي بوده و اين ريشه ها رطوبت را از هوا جذب مينمايند.
خانواده كاكتوس به سه زير خانواده تقسيم ميشود كه عبارتند از:
1. پرسكيه (Pereskieae): درخت مانند، داراي برگهاي پهن، گلها داراي دمگل كوتاه، گلها بصورت دستهاي و شبيه گل نسترنهاي وحشي. از قديميترين كاكتوسها است اين نوع كاكتوسها بيشتر به درختان جنگلي شبيه هستند و بيشباهت به درختان كوچك مركبات نيستند. بوتهها تيغدار هستند ولي تيغهاي اين گياهان شباهتي به تيغ هاي كاكتوسهاي ديگر ندارند. پرسكياي گل درشت از مهمترين گياهان اين زير خانواده است و به انگليسي رز كاكتوس ناميده ميشود.
2. اوپنسيه (Opantieae): راكت مانند، فاقد برگ، گلها فاقد دمگل، گلها مثل چرخ دنده هستند. تيغهاي آنها به راحتي كنده ميشود. داراي ساقههاي گوشتي آبدار هستند، ساقهها بندبند و در محل گره ترد و شكنندهاند. روي آنها را تيغهاي مجمتع و كوتاه و نرم پوشانده است كه به آساني از جا كنده ميشود و با لمس كردن آنها تعداد زيادي تيغ بدست ميچسبد.
3. سرئه (Cereeae): ستوني، فاقد برگ، گلها فاقد دمگل و بسيار زيبا هستند و مستقيما روي ساقه و تنه قرار دارند، برخي گونهها تيغ ندارند، در مناطق سردسير بصورت گياهان درون خانهاي نگهداري ميشوند.
اين زير خانواده به راستههاي زير تقسيم ميشوند:
1. سرئنه (Cereanae): شامل گونههاي معروف سرئوس، كليستوكاكتوس، Eriocereus، Pachycereu، Heliocereus و غيره است.
2. هيلوسرئنه (Hylocereanae): گونههاي اين راسته بصورت رونده و پيچهاي اپيفيت، با ريشههاي هوايي است كه به صخرهها و تنه درختان ميپيچند. گلهاي درشت درشت انواع Cryptocereus، Hylocereus و Selenicereus كه جزء اين راسته هستند، شبها باز ميشود، روي اين اصل در زبان انگليسي به آن كاكتوس شب گفته ميشود.
3. اكينوسرئنه (Echinocereanae): گياهان كوچك و كوتاهي هستند كه بصورت منفرد و يا دستهاي ديده ميشوند. گلهاي درشت بوقي آنها در اطراف ساقهها ظاهر ميشود. از مهمترين اين كاكتوسها Chamaecereus ، Echinocereus ، Echinopsis ،Lobivia، Rebutia ميباشند.
4. اكينوكاكتانه (Echinocactanae): كاكتوسهاي اين راسته كوتاه و كوچك هستند و بعضي به صورت مجتمع
(كاكتوسهاي ستارهاي) پوشيده از تيغ و نواري شكلاند. گلهاي اين دسته فوقالعاده زيبا هستند. از انواع اين كاكتوسها Astrophytum، Fchinocactus، Hamatocactus، Notocactus ميباشند.
5. كاكتانه (Cactanae): شبيه راسته قبلي كوچك، گرد، پوشيده از تيغ و نواري شكلند. گلها و ميوهها در قسمت بالا قرار دارند. تنها نوع معروف اين قبيل كاكتوسها نوع Melocactus است كه داراي گونههاي مختلف است.
6. كوري فانتانه (Coryphantanae): اين دسته نيز گرد و تقريبا كروي پوشيده از تيغهاي نسبتا بلند و برگشتهاند. از مهمرين انواع اين راسته Thelocactus، Mammillaria، Coryphantha است.
7. اپيفيلانه (Epiphyllanae): معروفترين كاكتوسها، از جمله اركيد كاكتوس و كريسمس كاكتوس در اين راسته قرار دارند. اين گياهان مخصوص مناطق حاره و غالبا بصورت اپيفيت هستند. شاخههاي پهن و برگ مانند و غالبا بدون تيغ دارند. گلهاي آنها بسيار درخشنده و زيباست. از مهمترين انواع اين گياهان Epiphllum hybrid و Zigocactus و Trunacactus است.
8. ريپساليدانه (Rhipsalidanae): اين راسته داراي شاخههاي كشيده، افتاده و بندبند كه روي اين اصل در انگليسي به آنها كاكتوس زنجيرهاي (Chain cactus) ميگويند. روي درختان در مناطق حاره بصورت اپيفيت زندگي ميكنند. گلها كوچك و ميوهها سته مانند است. از مهمترين اين كاكتوسها Rhipsalis، Lepismium است.
بطور كلي پرورش كاكتوسها در ايران با وجود آفتاب روشن و قوي و خاك مملو از مواد معدني، خصوصا مواد آهكي كه غالبا در مورد ساير گلها از مواد محدود كننده پرورش است و برعكس در مورد كاكتوسها از مزايا محسوب ميشود، به آساني ميسر است.
تمام كاكتوسها، نور فراوان را ميپسندند. در مناطقي كه تابستان خيلي گرم دارند، توصيه ميشود كه در وسط روز و نيز بعد از ظهر از تابش آفتاب به گياه جلوگيري شود. كاكتوسهاي رشد كرده در سايه باريك و كشيده بوده، گل نداده يا گلدهي آنها كم ميشود. آب زياد براي اغلب گونهها مضر است. تمام كاكتوسها بايد در گلخانه يا زير پوشش پلي اتيلني نگهداري شوند و ديوارههاي كناري آن باز باشند. در مناطق خيلي گرم ضلع غربي بايد به وسيله ديوار آجري بسته شود.
موفقيت در پرورش كاكتوسها شايد تا حدود زيادي وابسته به تركيب مناسب و نيز آبياري باشد. گرچه بخش هوايي كاكتوسها، يعني ساقهها، گوشتي و گاهي به مقدار زياد طويل هستند، ولي ريشههاي زيرزميني خيلي كم بوده و از نظر طولي كوتاه هستند. در نتيجه، توانايي آنها در جذب رطوبت محدود است.
گلدانهاي سفالي، اغلب بر گلدانهاي لعابدار، فلزي يا پلاستيكي ترجيح داده ميشود. چون اين گلدانها، منافذي براي تبادل هوا دارند. گلدانها، بايد پاك و گندزدايي شده و قبل از كاشت خشك شوند. گلدان با اندازه صحيح بايد استفاده شود. چون خيلي بزرگ، رطوبت زيادي در خود نگهداشته كه براي كاكتوس مضر است. در گلدانهاي كوچك، ريشه آنها به هم پيچ خورده و رشد آنها متوقف ميشود.
كاكتوسها در محل طبيعي، با شرايط بسيار خشك سازگار شدهاند. در پرورش اين گياهان، آبياري صحيح مهمترين فاكتور در موفقيت است. آبياري زياد خطرناكتر از آبياري كم است. چون آبياري زياد، ممكن است باعث مرگ گياه شود. در حاليكه كم آبي، فقط مانع رشد مطلوب ميشود.
تناوب آبياري و مقدار آب مورد نياز به زمان سال، نوع تركيب خاك، محل كاشت و نهايتا نوع كاكتوس بستگي دارد. آب مصرفي از نظر بايد pH بايد خنثي يا نزديك به آن باشد. يك گياه در يك گلدان كوچك، در مقايسه با گياهي كه در زمين كاشته شده، به مراحل آبياري بيشتري نياز دارد.
روش تكثير
1. قلمه زدن: ازدياد بيشتر گونههاي كاكتوس با روش قلمه زدن در بهار و تابستان انجام ميشود. قلمهها را معمولا از سرساقه يا بخشي از ساقه انتخاب مينمايند. قلمه انواع كاكتوسهاي راكتي شكل (اپونتيا) بدين گونه است كه از يك اندام كامل و يا بخشي از يك اندام براي كشت استفاده ميشود.
براي گرفتن قلمه از ساقه، ساقههاي گوشتي را به اندازه هاي كوچكتر تقسيم، آنگاه سرشاخهها را با نشانهاي مشخص كرده (براي جلوگيري از وارونه كاشتن) و به مدت يك هفته آنها را در محيط سايه قرار ميدهيم تا خشك شوند. سپس ته قلمه را در خاك فرو مينمايند تا پس از ريشهدار شدن قلمهها، گياه تازهاي پديد آيد.
2. پاجوش: كاشت پاجوش كه خود گياهاني كوچك در كنار شاخه اصلي هستند از ديگر روشهاي تكثير ميباشد. با جدا كردنكاكتوسهاي كوچكي كه در بخشهاي زيرين گياهان بزرگر پديد ميآيند، با كاشت آنها در مخلوط خاك ماسهاي مرطوب در سايه به خوبي ريشهدار خواهند گرديد و هر يك از گياهان كوچك تبديل به يك كاكتوس بزرگ خواهند گرديد.
3. پيوند زدن:تنها شمار كوچكي از گونههاي كاكتوس به سبب نداشتن طبقه زاينده اصلي و يا لايه رشد، قابل پيوند زدن نيستند.مناسبترين زمان پيوند از اواخر فصل بهار تا پايان فصل تابستان يعني هنگام فعاليت رشد گياه ميباشد. در اين زمان گياهان قوي تر و داراي شيره كافي براي انجام پيوند و اتصال در همه قسمتها آمادگي دارند و پس از عمل، پيوند نيز در ظرف چند ماه بسته به نوع گونه رشد را آغاز و به گل خواهند نشست. كاكتوسها را ميتوان در هر سني روي هم پيوند ولي بهتر است كه براي پيوندك از كاكتوسهاي جوان كه يك تا دوساله باشند و حتي از كاكتوسهاي دانهزاد جوان، براي اين كار بهره گرفت. گزينش پايه قوي خيلي بسيار مهم ميباشد. سه روش پيوند در كاكتوس كاربرد دارد: سطحي، شكافي و مورب.
پيوند سطحي
در اين نوع پيوند، دو سطح پايه و پيوندك بايد كاملا صاف و مسطح باشد. با چاقوي تيز و باريكي برش افقي روي پايه ايجاد كرده، دو سطح پايه و پيوند را روي هم قرار داده و با نوار پلاستيكي، نخ و يا با استفاده از وزنههاي فلزي آنها را روي هم استوار مينمايند.
پيوند شكافي
در اين نوع، در وسط پايه شكافي به شكل V ايجاد كرده و پيوند را نيز به شكل مكمل شكاف، برش داده و داخل شكاف جاي ميدهيم. براي اتصال آنها، از نخ يا خلال دندان استفاده ميكنيم.
پيوند مورب
اين نوع پيوند، بيشتر براي پايههاي بلند و باريك توصيه ميشود. در اين روش، پايه و پيوندك را به گونه اريب برش داده و دو قطعه را به وسيله نخ محكم ميكنند. چند روز پس از انجام پيوند، گياه را در سايه گذارده و بايد دقت نمود كه نخ يا نوار پلاستيكي خيلي خوب بسته شده باشد. پس از يك هفته، نيز چنانچه از خار يا چوب خلال استفاده شده، بايد براي جلوگيري از بروز آلودگي و بيماريها، آنها را از پايه و پيوندك بيرون آورد.
روش ديگري در پيوند كاكتوس بهكار ميرود كه پيوند خواب نام دارد. در اين روش، پايه بدون ريشه بوده و به صورت قطعهاي از كاكتوسها ميباشد. پيوندك را به يكي از روشهاي ذكر شده، بر روي پايه بدون ريشه قرار داده و سپس، هر دو قسمت را بصورت پيوند شده در گلدان قرار ميدهند تا قسمت پايه ريشهدار شود و نيز پيوند جوش بخورد. كشورهاي صادر كننده كاكتوس پيوندي «ژيموكاليسيوم» بيشتر از اين روي استفاده ميكنند.
آنچه مسلم است سرئوسها يا كاكتوسهاي مخروطي، پايههاي بسيار خوبي براي بيشتر ماميلارياها يا اوپنسيهها ميباشند. بهترين پايه سرئوس، بهترين پيوندك ماميلاريا ميباشد.
اهميت ويژه پيوندزدن در كاكتوسها
- برخي از كاكتوسها ديرگل يا دير بذر بوده و هيچگاه در شرايط كاشت، گل و بذر هم توليد نميكنند. از
همينرو براي تكثير آنها افزون بر قلمهزدن، كاشت پاجوش و ... پيوند زدن يكي از راههاي مناسب ازدياد به شمار ميرود. - معمولا در كاكتوسهاي دانهزاد زمان زيادي به طولا ميكشد تا گياه بزرگ شده و توليد گل نمايد. تجربه نشان داده كه كار پيوندزدن، گياه را زودرس نموده و زمان گلدهي را به جلو مياندازد.
- پيوند انواع كاكتوسها در روي گونههاي مختلف به سادگي انجام ميگيرد و سرعت جوش خوردن نيز به سبب وجود بافتهاي هادي كاكتوسها ميباشد. بافتهاي هادي ياد شده، بخش بزرگي از سطح مياني استوانه مركزي را اشغال نموده و در نتيجه تماس آنها با بافتهاي هادي پيوندك به آساني انجام گرفته و درصد جوش خوردن پايه و پيوندك هم افزايش مييابد.
- از ديدگاه تماشاي ظاهري نيز دو گياه مختلفالشكل كه بر روي هم پيوند زده ميشوند، بسيار زيبا و ديدني خواهد بود.
- با انجام پيوند، ويژگيهاي خالص ارثي پيوندك بر خلاف حالت بذري دگرگوني نيافته و به گفته ديگر گونههاي كمياب زيبا دوست داشتني، همگي ويژگيهاي خود را حفظ مينمايند.
- پارهاي از كاكتوسها به خودي خود شاخه يا ساقه زيادي توليد نميكنند ولي بريدن جوانه انتهايي سر آنها براي تهيه پايه سبب ميشود كه در بن گياه شاخهها و ساقههاي بسياري به وجود آيد كه بعدها براي گرفتن قلمه كاربرد خواهند داشت.
- گاهي در برخي از كاكتوسها به دلايل گوناگون، ريشه دوام زيادي نكرده، آسيب ديده و از بين ميرود. از اين رو، احتمال از بين رفتن خود گياه نيز بالا ميرود، در اين زمينه هم، ميتوان كاكتوس بدون ريشه را روي پايه قوي و محكم ديگر پيوند زد و دوباره گياه را زنده، جوان و شاداب نمود. در زمينه پيوند كاكتوسهاي گرد بر روي كاكتوسهاي ستوني، يك قيم چوبي راست در كنار پايه در خاك گلدان فرو مينمايند. آنگاه يك تخته تيغهاي كوچك را هم به گونه عمودي روي سر قيم و پيوندك قرار داده سپس دو عدد سنگ يا وزنه كوچكي را روي تيغه افقي ميگذارند و سپس با فشار اندكي، چسبندگي پايه و پيوندك كامل ميشود.
يادآوري
در پيوند زدن كاكتوسها، هرگز از چسب باغباني استفاده نشود زيرا اين كار از يك سو مانع تغيير رطوبت اضافي پايه و پيوندك شده و از سوي ديگر محيط و جايگاه مناسبي براي گسترش و رشد قارچها باكتريهاي زيانآور فراهم ميآورد.
يكي ديگر از روشهاي پيوند كاكتوسهاي گرد و شياردار روي كاكتوسهاي ستوني، به كارگيري نخهاي نازك ميباشد كه با نوارهاي باريكي از شيارهاي پيوندك و پيرامون گلدان رد ميشود و از هر گونه لغزش پيوندك روي پايه جلوگيري ميشود بايد دقت داشت كه فشار زيادي از اطراف نخ يا نوار روي جوانه انتهايي به پيوند وارد نشود.
درباره پيوند كاكتوسهاي برگنما مانند اپيفيلوم يا كاكتوسهاي كريسمس برروي كاكتوسهاي ستوني نيز با پديد آوردن برش و شكاف در سطح پايه و آنگاه جاي دادن برش پيوندك به درون آن و اتصال لازم لبههاي شكاف، پايه ميتواند پيوندك را به خوبي نگهداري نمايد.