نیاز به دانش و تکنولوژی پس از برداشت
میوهها و سبزیها از جمله مهمترین محصولات باغی هستند که نقش مهمی در تأمین نیاز غذایی و سلامت انسان بازی میکنند. این گروه از محصولات کشاورزی بهدلیل داشتن رطوبت زیاد فسادپذیر هستند و در دوره پس از برداشت بخش عمدهای از آنها (بین 5 تا 50 درصد) از بین میروند. میزان این ضایعات حتی در برخی موارد تا 80 درصد نیز میرسد.
در این میان ترهبار بالاترین درصد ضایعات را به خود اختصاص دادهاند. کاهش و به حداقل رساندن چنین ضایعاتی بهعنوان «برداشت مخفی» میتواند یکی از راههای مؤثر در تأمین غذا برای جامعه به حساب آید. در کشورهایی که سیستم کشاورزی پیشرفتهای دارند، پیشرفتهای قابل توجهی در زمینه تکنولوژی پس از برداشت صورت گرفته است. چنین عملیاتی نه تنها ضایعات این گروه از محصولات را به حداقل میرساند، بلکه کیفیت آنها را نیز در طی حمل و نقل، جابهجایی، انبارداری و توزیع حفظ خواهد کرد. بخش عمدهای از این ضایعات را میتوان با اجرای عملیات صحیح در دوره قبل از برداشت (در باغ یا مزرعه) حذف نمود. مدیریت تغذیه، آفات و بیماریهای گیاهی در دوره قبل از برداشت، تکنولوژی صحیح برداشت، تیمارهای غیرشیمیایی و استفاده از ترکیبات طبیعی برای کنترل ضایعات، عملیات پیش سرمادهی، سیستمهای بستهبندی جدید، انبارداری صحیح (شامل کلیه عملیات در طی انبارداری) و بالاخره حمل و نقل صحیح از مهمترین راهکارهای موجود هستند، که تا حد قابل توجهی میزان این ضایعات را به حداقل میرسانند. بنابراین کاهش ضایعات و جلوگیری از آسیبهای بین زمان برداشت تا هنگام مصرف این گروه از محصولات کشاورزی نیازمند اصلاح ساختار تولید این محصولات از باغ و مزرعه تا انبار و سپس حمل و نقل و بازاررسانی و در نهایت مصرفکننده بوده و بسیار ضروری و حائز اهمیت میباشد. بالا بردن دانش فنی تولیدکنندگان، انبارداران، مسئولین میادین میوه و ترهبار، خردهفروشیها و در نهایت مصرفکنندگان گامی مؤثر در این راستا میباشد.
در حال حاضر، در کشورهای پیشرفته به جای افزایش سطح زیر کشت محصولات کشاورزی، بیشتر به کاهش ضایعات پس از برداشت از طریق بهرهگیری از فناوریهای نوین تأکید میشود. بهعبارت دیگر، عرضه میوهها و سبزیهای تازه را میتوان با کاهش ضایعات انباری و با بهکارگیری تکنولوژیهای جدید افزایش داد (امروز سعي بيشتر بر حفظ محصول پس از برداشت ميباشد تا سعي در بيشتر توليد محصول). البته استفاده از روشهای جابهجایی و نگهداری برای کاهش ضایعات، مستلزم صرف هزینه میباشد، اما این هزینه بسیار کمتر از هزینه تولید و ارزش محصولی است که در اثر بیتوجهی و عدم وجود امکانات از بین میرود. علاوهبر افزایش تولید، مزیت دیگر کاهش ضایعات حفظ بهتر منابع کشاورزی و خاک، سلامت مصرفکننده و بهداشت محیط زیست میباشد.
اکثر میوهها و سبزیها بهعلت دارا بودن مقدار آب زیاد فسادپذیر بوده و اکثر آنها بعد از برداشت یا باید بلافاصله به مصرف برسند و یا اینکه باید با روشهای خاص نگهداری شوند. اهمال در ایجاد شرایط مناسب در نگهداری این محصولات منجر به ضایعات هنگفت شده و ضرر اقتصادی زیادی را به بار خواهد آورد.
آشنایی با فیزیولوژی پس از برداشت این امکان را فرام میسازد تا از ضایعات فرآوردههای باغبانی کاسته شود. بستهبندی، نگهداری و حمل و نقل در حد استانداردهای بینالمللی امکان صادرات محصول را به کشورهای دیگر افزایش داده و درآمد ارزی کشور را بالا میبرد.
کشور ایران از مناطق مهم تولید محصولات باغی در دنیا به شمار میرود، بنابراین برای صادرات محصول به کشورهای دیگر، رعایت استانداردهای بینالمللی در زمینه فناوری پس از برداشت ضروری میباشد.
در ایران عواملی وجود دارد که حجم ضایعات ترهبار را نسبت به بعضی کشورها بالا برده است. مهمترین این عوامل عبارتند از:
- پراکندگی مراکز تولید (باغها و مزارع) و دور بودن آنها از بازارهای مصرف (شهرها)
- مشکل حمل و نقل و نگهداری محصولات کشاورزی
- عدم دسترسی به انبارها و سردخانهها
- آشنا نبودن کشاورزان با روشهایی مانند خنککردن اولیه سبزیها و میوهها یا محصولات باغی
همانطورکه ذکر شد، یکی از راههای افزایش دسترسی مردم به فرآوردههای باغبانی جلوگیری از ضایعات بین زمان برداشت تا هنگام مصرف میباشد که غالباً توجه چندانی به آن نمیشود. این ضایعات در نتیجه ناآگاهی تولیدکنندگان فرآوردههای باغبانی از شیوههای صحیح جابهجایی پس از برداشت، حمل و نقل، انبارداری و بازاررسانی میباشد. این کار مستلزم آگاهی کامل از ساختار، ترکیب، بیوشیمی و فیزیولوژی محصولات باغبانی بوده و نیازمند روشهایی است تا شدت فعالیت متابولیکی را کاهش بدهد، بدون اینکه سبب تشدید رخدادهای غیرعادی در فرآورده گردد