ز) سایه‌اندازی و رقابت

فاصله بین درختان بستگی به عواملی چون نوع رقم و گونه مرکبات، نوع پایه و شرایط آب و هوایی، مساحت باغ و نوع مدیریت عملیات باغی که باغدار اعمال می­کند دارد. مثلاً چنانچه تولیدکننده از ماشین­آلات در باغ استفاده می­کند باید فاصله مناسب بین ردیف­ها جهت رفت و آمد ادوات، در زمان بلوغ درختان پیش­بینی نماید. به طورکلی در احداث باغ سعی می­شود درختان کوچک و پاکوتاه با تراکم بالا و درختان بلند و پر رشد با فاصله بیشتری کشت شوند.

انبوه شدن تاج درخت و یا فاصله نزدیک درختان به هم، باعث کمبود نور، کاهش سطح برگ و چوبی شدن شاخه­ها، قرار گرفتن میوه­ها در قسمت­های انتهایی تاج، کاهش عملکرد، کوچکی میوه و کاهش کیفیت ظاهری میوه می­شود. نور به طور بدیهی روی جوانه­دهی، گلدهی، میوه­نشینی، کیفیت میوه، رنگ و عملکرد تاثیر دارد. در قسمت­های جانبی درخت جائیکه میزان تراکم نور در آن کمتر از 15 درصد است برگ و میوه به میزان کمتری تشکیل می­شود. سن و موقعیت جوانه­ها در روی تاج درخت، میزان واکنش آنها را به جوانه­دهی و گلدهی تحت تاثیر قرار می­دهد.

سایه‌اندازی سایر درختان بر روی سلامت و تولید محصول درختان مرکبات تأثیر می­گذارد. در زمانی که درختان مرکبات کشت می­شوند باید دقت نمود تا نور فراوان، امکان تنفس و فضای کافی برای درختان فراهم شود. از کشت گیاه و یا سایر درختان میوه در بین ردیف­ها و یا زیر درختان باید خودداری نمود. در صورتی که در کشت درختان زینتی و بادشکن فاصله مناسب از درختان باغ رعایت نشود در آینده محدودیت­های متعددی را در پی خواهد داشت. به عنوان نمونه با کشت درختان اکالیپتوس، ریشه آنها گاهی 60- 50 متر از هر سمت رشد نموده که هم مانع بزرگی برای توسعه ریشه مرکبات مجاور بوده و هم با جذب آب و موادغذایی اطراف، سهم کمتری از مواد غذایی به درختان مرکبات می­رسد. از طرف دیگر، درختان زینتی و بادشکن به دلیل داشتن ارتفاع زیاد و شاخه­های پراکنده، در سلامتی، توانایی رشد و فعالیت­های زایشی مرکبات کشت شده در اطراف تأثیر می­گذارد. نور و گرما دو عامل اساسی در موفقیت رشد و تولید محصول مطلوب است. میوه­هایی که در شرایط سایه رشد می­کنند از نظر اندازه کوچک بوده، رنگ­گیری نامناسب داشته و فاقد عطر است. معمولاً گسترش بیماری­های قارچی در مناطقی که تراکم درختان زیاد بوده و یا اینکه فاصله کافی بین درختان سایه­انداز و مرکبات رعایت نشده باشد زیاد است.  این عارضه در مناطق خنک و پرباران، خصوصاً در صورت وجود یک دوره کوتاه خشکی بعد از بارندگی و یا تحت شرایط مرطوب تابستان، به دلیل رکود و عدم جابجایی هوای بین درختان شدت می‌یابد.

ح) محل کاشت

آغاز مرحله کاشت درخت با جمع­آوری اطلاعات اساسی درباره موقعیت مکانی، نوع زمین، مشخصات خاک، آب و هوا، قابلیت دسترسی به آب آبیاری و حمل و نقل، نزدیکی به مراکز بسته­بندی یا فرآوری و هزینه­های خرید زمین و تجهیزات شروع می­شود. تعیین نوع فعالیت­های کشاورزی موجود در آن منطقه و قابلیت دسترسی به بازار بسیار مهم هستند. کسب اطلاعات در این زمینه قبل از هر گونه اقدام جهت احداث باغ ضروری است. در مناطق نیمه­گرمسیر که احتمال وقوع یخبندان وجود دارد، اطلاعات دمایی باید شامل یک دوره طولانی از سال‌های گذشته باشد.

ط)  اندازه درخت

اندازه مناسب درخت یعنی داشتن اندازه­ای با حداکثر عملکرد، مناسب جهت عملیات­هایی چون برداشت میوه توسط کارگر، تنک کردن، هرس کردن، کاربرد تیمار­های مختلف روی درخت، داشتن حداکثر کیفیت و کمیت میوه و در آخر نفوذپذیری مناسب به نور است. چگونگی رشد درختان مرکبات از نظر ارتفاع و پخش شدن شاخه­ها تابعی از ساختار ژنتیکی ارقام و گونه­ها است. از طرف دیگر اندازه درخت تحت تأثیر پایه نیز قرار دارد. برای نمونه، پرتقال روی پایه نارنج دارای اسکلت بزرگتری نسبت به حالت پیوند روی پایه پونسیروس خواهد بود. در شرایط مطلوب درختان پرتقال، لیمو و گریپ­فروت تا ارتفاع 6- 5 متر رشد می­کنند درحالیکه کامکوات‌ها ارتفاع بیش از 3-2 متر نخواهند داشت. حال چنان­چه این درختان در کنار دیوار و یا حصار توری    و ... کشت شوند، امکان رشد کافی و در نتیجه برداشت محصول مناسب را نباید انتظار داشت. انتخاب محل کاشت و یا زمین مناسب حائز اهمیت است. در بعضی مناطق ایران نظیر زمین­های شمال، وجود لایه سخت‌رسی و عمیق موجب می­شود، درختان کشت شده از سال­های چهارم یا پنجم که در واقع آغاز دوران باردهی اقتصادی آنها محسوب می­شود دچار انحطاط شدید در رشد و نمو گردند. در این درختان، عوارضی چون تولید برگ­های کوچک، زرد شدن برگ­ها، کاهش رشد طولی و توسعه شاخه­ها، کوچک ماندن میوه و ریزش آنها و بالاخره خالی شدن سرشاخه­ها از برگ و میوه بوجود خواهد آمد. عوارض اشاره شده در مواقعی که مرکبات در گلدان نگهداری می­شود، بیشتر رخ می­دهد. بنابراین برای پرورش مرکبات در گلدان توصیه می­شود به انتخاب ارقام مناسب و خیلی پاکوتاه نظیر کامکوات و کالاموندین مبادرت گردد.

نارنج سه برگ فلائینگ دراگون پاکوتاه­ترین و نیمه پاکوتاه­ترین پایه جهت مرکبات است که در کشور اسپانیا بدست آمده است ولی هنوز استفاده از آن گسترش نیافته و خیلی محدود است. تلاش­هایی جهت استفاده از مواد تنظیم­کننده رشد به منظور کاهش رشد رویشی و نوسانات میوه­دهی در شرایط رشد رویشی زیاد انجام شده است. بطور مثال جهت کنترل جوانه­های نرک روی تنه پایه­ها از 15/1 درصد اسید نفتالین استیک استفاده شده است.

ي) خاک مناسب

انتخاب مناسب­ترین خاک موجب فراهم کردن بهترین شرایط جذب آب، مواد غذایی و وضعیت فیزیکی مرکبات خواهد شد. امکان کاشت مرکبات در خاک­های شنی، شنی لومی و لوم (معمولاً دارای مواد آلی کافی بوده و امکان زهکشی را میسر می­سازد) وجود دارد. در این خاک­ها عمل تهویه به‌خوبی صورت می­گیرد. بعلاوه حاصلخیزی نسبتاً خوبی داشته و به ندرت از آب اشباع می­شوند. عمیق بودن خاک­های شنی باعث ایجاد شرایطی برای ریشه درخت می­شود که درخت قادر است سیستم ریشه خود را بیش از دو متر در خاک گسترده و پراکنده نماید. در خاک­های شنی لومی و لوم، حجم خاک نفوذپذیر که ریشه در آن گسترده می­شود کاسته می­شود. خاک­های لوم در معرض خطر اشباع آب و محدودیت تهویه قرار دارند. بنابراین نقش مدیریت آبیاری و برنامه زهکشی در این مواقع پررنگ­تر به نظر می­رسد. به طورکلی خاک­های سنگین و رسی برای مرکبات مناسب نبوده و سیستم ریشه در یک فضای بسیار محدود پراکنده می­شود. زهکشی در این خاک­ها بسیار ضعیف بوده و تهویه به خوبی صورت نگرفته در نتیجه خاک اشباع از آب باقی می­ماند. در چنین خاک­هایی باید حداقل حجمی معادل یک متر مکعب از خاک اصلاح شود و برای خروج آب­های اضافی از خاک نیز تدابیر لازم اندیشیده شود.

به طور کلی چهار روش اصلی جهت حفظ و بهبود ساختمان خاک پیشنهاد شده است. اول: از تراکم کشت در خاک بایستی کاست. دوم: نگهداری و افزایش مواد آلی خاک  سوم: افزودن مواد گچی و آهکی به خاک در صورت نیاز و در روش چهارم، بازسازی مکانیکی خاک است. موارد اول و دوم اصولاً جهت حفظ ساختمان خوب خاک به کار می­رود در حالیکه موارد سه و چهار به منظور بهبود خاک­های فقیر و ضعیف کاربرد دارند.

ك) pH خاک

pH خاک شاخص وضعیت خاک از نظر میزان اسیدی یا قلیایی بودن است. هر واحد pH که کم یا زیاد می­شود به معنی آن است که خاک معادل ده مرتبه اسیدی یا قلیایی می­شود. مثلاً مفهوم خاک با pH حدود یک این است که ده مرتبه از خاک با 2=pH اسیدی­تر است. مرکبات قادر به رشد در دامنه وسیعی از خاک­ها و اقلیم­ها هستند. مطلوبترین pH برای مرکبات بین 5/5 تا 5/7 است. مرکبات به pH بالا حساس بوده و به سرعت در ناحیه رشد ریشه­ها تجمع نمک رخ داده و باعث ایجاد خاک شور- قلیا می­شوند که مرکبات رشد خوبی در این نوع خاک­ها ندارند.

در pH های کمتر از پنج، مسمومیت آلومینیومی و منگنزی در ریشه مرکبات رخ می­دهد. هم­چنین در این شرایط کمبود عناصری چون کلسیم، منیزیم، فسفر (به سهولت توسط ذرات خاک تثبیت می­شود) و مولیبدون مشاهده می­شود. معمولاً باید سعی نمود از کاربرد زیاد کود سولفات آمونیوم در چنین مواقعی اجتناب نمود چون اسیدی شدن خاک را در پی دارد. در مقابل در خاک­های قلیایی کمبود عناصر ریز مغذی چون آهن، منگنز، مس و روی مشاهده می­شود. محلول­پاشی برگی این عناصر، می­تواند شدت این کمبود را کاهش دهد.

مصرف نمک خنثی یا سولفات کلسیم برای اصلاح ساختمان خاک­های سنگین مفید خواهد بود. خاک­های رسی در حالت مرطوب چسبندگی زیادی داشته در صورتی­که با خشک شدن بسیار سخت می­شوند. سولفات کلسیم به دو صورت کوتاه مدت و بلند مدت روی ساختمان خاک تاثیر می­گذارد. در کوتاه مدت، بعد از حل شدن در آب باران یا آبیاری، سبب کاهش آماس خاک­های رسی و پراکندگی ذرات آنها می­شود. با مصرف سولفات کلسیم در بلند مدت، یون سدیم موجود در ذرات رس این خاکها با کلسیم تعویض شده و ذرات چسبنده رس به صورت توده­های کوچک مجزا از یکدیگر درمی­آیند.

در خاک­هایی که ذرات خاک می­توانند از هم جدا شوند عناصر مضری مثل سدیم، بر و کلرید را به سمت بیرون می­فرستند. تشکیل عناصر سولفور و کلسیم برای رشد گیاه ضروری است. معمولاً یک کیلوگرم سولفات کلسیم در هر متر مربع، خاک را اصلاح می­کند. وجود سنگ آهک طبیعی در بعضی خاک­ها، اثراتی روی درختان مرکبات بر حسب میزان غلظت، ایجاد می­کند. این مسئله در برخی اراضی جنوبی و در pH های 9 و یا حتی 10 مشاهده می­شود. در بیشتر اراضی، آهک در قسمت عمیق­تر خاک قرار دارد. کمبود آهن عارضه ایست که در این قبیل خاک­ها همواره مشاهده می­شود. در خاک­های آهکی معمولاً کلروز (بویژه در برخی از پایه­ها چون نارنج سه­برگ) و زردی پیشرفته درختان نیز مشاهده می­شود.

بسیاری از باغ­های مرکبات شمال کشور خصوصاً در ناحیه تنکابن دارای خاک­های اسیدی هستند. این در حالی است که مرکبات به اسیدیته خاک حساس بوده و اسیدیته کمتر از 5 مضر است. در تحقیقی اثر آهک در بالابردن pH خاک جهت اصلاح و حاصلخیزی خاک و هم­چنین تاثیر آن روی ویژگی­های کمی و کیفی میوه درختان پرتقال خونی و نارنگی یونسی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج حاصل نشان داد که آهک موجب افزایش pH هر دو خاک سطحی و عمقی شد. چنانچه pH خاک قبل از کاربرد آهک کمتر از 5/5 باشد می­توان مقدار 9-3 کیلوگرم آهک در سایه­انداز درخت و در خاک زیرین و سطحی بکار برد. قابل توجه اینکه همراه آهک بایستی از یک منبع حل پذیر منیزیم (سولفات منیزیم) نیز استفاده نمود. چون افزایش کلسیم در خاک در تقابل با عناصر پتاسیم و منیزیم بوده و جذب آنها را کاهش می­دهد.