هنگام استفاده از علف كش ها بايد دقت فراوان نمود تا از تماس آنها با تنه ي درختان جوان جلوگيري شود . مگر اينكه تنه اينگونه درختان قبلا پوشش داده شود . در ضمن عدم وجود شكاف در سطح زمين براي جلوگيري از نفوذ سم به محيط ريشه از موارد ضروري مي باشد . قبل از استفاده از علف كش بايد به دقت دستورالعمل آنرا مطالعه و از بي خطر بودن آن به درختان جوان اطمينان حاصل كرد. با افزايش سن درختان و استقرارشان، تنوع علف كش هاي مورد استفاده افزايش مي يابد . در سال دوم مي توان از علف كش هاي ديورون، سيمازين و توفوردي استفاده كرد . از سال دوم به بعد مي توا ن از مخلوط سينبار با ديورون و يا گلايفوزيت استفاده نمود . از سال سوم به بعد مي توان از سينبار در غلظت هاي بالاتري استفاده كرد.
مقاومت به سرما، نياز سرمايي و ركود
مقدمه
اكثر درختان ميوه ي مناطق معتدله در معرض سرماي زمستان يا يخبندان بهاره قرار مي گيرند كه اين امر گاهي موجب خسارت هاي شديد اقتصادي مي شود . باغداران از نتايج زيان بار عدم محافظت درختان در برابر سرماي زمستان كا ملا مطلع هستند . لذا توجه به مقاومت به سرما، به عنوان يك پديده و ابزار كمكي براي جلوگيري از بروز خسارت ناشي از سرما براي باغداران و فيزيولوژيست ها از اهميت اساسي برخوردار مي باشد.
درجه حرارت هاي پايين در گياهان به دو شكل سرمازدگي و يخ زدگي (يا انجماد) ايجاد خسارت مي كند . خسارت سرمازدگي در درجه حرارت هاي بالاتر از انجماد رخ مي دهد و مربوط به اختلال در فرآيند هاي طبيعي متابوليكي گياه مي باشد . ميوه بعضي گياهان بويژه گياهان گرمسيري به اين نوع خسارت حساس هستند . براي مثال ميوه موز در دماي ١٠ درجه سانتيگراد دچا ر سرمازدگي مي شود. ولي در درختان ميوه ي مناطق معتدله كه موضوع بحث ما مي باشد تنها خسارت يخ زدگي مطرح است، زيرا دماي صفر درجه سانتيگراد، خسارتي را متوجه تنه و ساير اندام هاي هوايي درخت نمي كند.
مکانیسم خسارت انجماد
سرعت بروز يخبندان و به تبع آن سرعت انجماد در مقاومت گياه و يا شدت خسارت آن نقش مهمي دارد.
الف) انجماد كند و تشكيل يخ در خارج پروتوپلاس م : همواره مقداري آب در فضاي بين سلولي موجود بوده و با آب درون سلول يا پروتوپلاسم در تعادل است . با توجه به اينكه اثر سرما از طرف بيرون به درون است لذا در مرحله اول، كريستال يخ در خارج پروتوپلاسم تشكيل مي شود . در صورتيكه سرعت پايين آمدن درجه حرارت كند و بطئي باشد، كريستال يخ فرصت مي يابد تا با جذب آب پروتوپلاسم، بزرگتر گردد . در مقابل پروتوپلاسم با از دست دادن بخشي از آب خود، غليظ تر شده و نقطه انجماد پايين تري را كسب مي كند. بدين ترتيب تا زمان انجماد پروتوپلاسم ياخته به حيات خود ادامه مي دهد.
درختان ميوه مناطق معتدله
ب) انجماد نسبتا سريع و تشكيل بلور يخ در پروتوپلاسم : اگر سرعت انجماد نسبتا سريع باشد، بدليل سرعت كند انتشار آب پروتوپلاسم به فضاي بين سلولي، كريستال يخ در فضاي بين سلولي رشد نكرده و پروتوپلاسم رقيق نيز منجمد مي شود . آب يخ زده حدود ٩ % افزايش حجم مي يابد، كه منجر به متلاشي شدن ياخته خواهد شد.
ج) انجماد سريع و بدون تشكيل كريستا ل : هرگاه سرعت انجماد به حدي زياد باشد كه يخ به صورت غير كريستالي (يخ شيشه اي) تشكيل گردد، ذرات يخ ب دون افزايش محسوس حجم، بطور همزمان در فضاي بين سلولي و پروتوپلاسم تشكيل مي شود . در اين صورت ياخته بدون از دست دادن حيات خود منجمد مي شود.
حساسيت بافت ها به آسيب ناشي از سرما متفاوت است . برگ هاي درختان خزان دار مقاومت كمي نسبت به يخبندان دارند . مقاومت ريش هها نسبت به سرما كمتر از ساقه هاي در حال استراحت است. جوانه هاي مستتر در پوشش هاي سخت كوتيني مقاومت قابل توجهي به سرما دارند درحاليكه شكوفه ها و ميوه هاي كوچك به كمترين يخبندان حساس هستند. جوانه هاي نابالغ اواخر پاييز ممكن است نسبت به يخبندان هاي پاييزي حسا س باشند . يخبندان هاي شديد حتي مي تواند به تنه و شاخه هاي بزرگتر خسارت وارد آورد . سياه شدن آوند چوبي، نتيجه يخبندان هاي زمستاني مي باشد كه در اصطلاح آن را سياه شدگي مغز مي نامند . آسيب زمستاني ممكن است باعث شكاف پوست تنه و شاخه هاي اصلي شده و آوند چوبي مح افظت نشده را خشك نمايد. آفتاب سوختگي زمستانه ي شاخه و تنه ناشي از گرم و سرد شدن سريع و متناوب بوده كه در سمت جنوب و جنوب غربي تنه ي درختان جوان خسارت هاي قابل توجهي ايجاد مي كند . مكانيسم به دو صورت قابل توجيه است . اول اينكه تابش آفتاب زمستاني
به بخشي از پوست درخت باعث از بين رفتن مقاومت سلول هاي آن بخش شده و متعاقب بروز يخبندان مجدد، سلول ها مي ميرند . دوم اينكه گرم و سرد شدن متناوب با همان مكانيسم انجماد نسبتا سريع، باعث مرگ سلول ها مي گردد.
درختان مناطق معتدله براي شروع فعاليت مجدد، نيازمند سپري كردن سا عات مشخصي از سرما هستند كه به نياز سرمايي هستند مؤثرترين دما براي تأمين نياز سرمايي بين صفر الي ٧ درجه ي سانتيگراد مي باشد . دماهاي پايين تر از صفر و بالاتر از ٧ درجه سانتيگراد، اثرات كمتري در شكستن خواب جوانه ها دارند . درجه حرارت هاي يخبندا ن عملا در تأمين نياز سرمايي بي اثر هستند . زيرا اين درختان در دماهاي صفر تا ۷ درجه ي سانتيگراد ، طي فعاليت هاي فيزيولوژيكي، دوره استراحت خود را سپري مي كنند در صورتيكه در درجه حرارت هاي يخبندان، فعاليت هاي فيزيولوژيكي به حدي كند مي شود كه اثري در رفع استراح ت جوانه ها نخواهد داشت.
گياهان سازگار شده با زمستان هاي طولاني و سرد مداوم، مثل گياهاني كه در عرض هاي جغرافيايي بالا يافت مي شوند، داراي احتياجات سرمايي كوتاه يا متوسط مي باشند . اين بدان علت است كه بيشتر زمستان بطور مداوم درجه حرارت، زير نقطه يخبندان باقي مي ماند، ظاهرا نياز سرمايي، تا اواخر زمستان و اوايل بهار، موقعي كه درجه حرارت دوباره به بالاي يخبندان رسيده ولي براي مدتي خنك باقي مي ماند تأمين نمي گردد . يك گونه گلابي آسيايي به چنين آب و هوايي سازگار گشته است . اين گلابي بومي منچوري و قسمت هايي از سيبر ي مي باشد كه در آنجا درجه حرارت زمستان به ٤٥ - درجه ي سانتيگراد تقليل مي يابد . اين درختان نياز به سرماي كوتاهي (٢٠ تا ٣٠ روز) دارند و به زمستان هاي ملايم سازگار نيستند، زيرا احتياج به سرماي كوتاه در آنها، طي اوايل زمستان تأمين مي گردد و بعد از آن هر موقع د رجه حرارت به بالاي يخبندان مي رسد، شروع به رشد مي نمايند و اغلب رويش هاي جديد، بوسيله يخبندان هاي بهاره از بين مي روند . اين مثال نشان مي دهد كه كشت درختان در شرايط آب و هوايي كه با فيزيولوژي اين گياهان ناسازگار است، عواقب ناخوشايندي خواهد داشت.
درجه حرارت هاي متناوب گرم در طي زمستان باعث خنثي شدن بخشي از سرماي دريافت شده توسط درخت م ي گردد. بدين ترتيب وجود حرارت هاي متناوب در اين دوره، زمان تأمين نياز سرمايي درختان را طولاني تر مي كند. زمستان هاي ملايم ممكن است نياز سرمايي برخي درختان ميوه مناطق معتدله را تأمين نكند . نتيجه ي عدم كفايت تأمين نياز سرمايي، به صورت شروع رشد غيرطبيعي، تأخي ر در گلدهي، كاهش تشكيل و عدم همزمان تشكيل شدن ميوه ها خواهد بود. ناهمزماني در تشكيل ميوه برنامة زماني سمپاشي، محلول پاشي و برداشت ميوه را نيز دچار مشكل مي كند. گل هاي تك جنسي نر و ماده فندق در جوانه هاي مستقل تشكيل مي شوند . در برخي ارقام فندق، بدليل نياز سرمايي كمتر جوانه هاي گل نر، استراحت آنها تكميل خواهد شد ولي عدم سرماي كافي براي جوانه هاي گل ماده باعث عقب ماندگي آنها و ناهمرسي گل هاي نر و ماده خواهد شد كه خود عاملي در كاهش درصد تشكيل ميوه در ارقام خودسازگار فندق خواهد بود.
استراحت (Rest) به حالتي اطلاق مي شود كه جوانه ها تحت تأثير موانع فيزيولوژيكي دروني حتي تحت شرايط مساعد محيطي قادر به آغاز فعاليت و رشد نيستند. موانع فيزيولوژيكي مزبور با سرما برطرف مي شود. طبيعت مادر، در اين گياهان مكانيسمي را متكامل كرده است كه آنها را براي مواجه با تغييرات فصول آماده مي كند . با آغاز فصل پاييز، روزهاي كوتاه مهمترين عامل آغاز استراحت درختان ميوه مناطق معتدله است كه سرماي پاييزي نيز به اين امر كمك كاسته مي شود . تحت چنين شرايطي مقدار هورمون اسيد آبسيزيك (ABA) افزایش و از مقدار جبيرلين (GA) کاسته می شود. فعاليت آنزيم هاي سلولاز و پكتيناز در ناحية ريزش و تشكيل لايه سواگر برگ ها و برگچه هاي درختان به طور ط بيعي خزان مي كنند . بروز يخبندان ناگهاني و زودرس پاييزي، موجب عدم تشكيل لاية سواگر و جلوگيري از ريزش طبيعي مي گردد . زيرا تشكيل اين لايه در يك محدوده اي خاص، با درجه حرارت محيط رابطه مستقيم دارد . رنگ قهوه اي تيره و عدم ظهور رنگ هاي پاييزي در برگ ها، علامت ديگري از يخبندان زودرس و عدم تكميل فرآيند خزان مي باشد. با طي شدن سرماي زمستان رابطة اسيد ا بسيزيك و جيبرلين تغيير كرده و در پايان زمستان مقدار جيبرلين افزايش يافته و در مقابل مقدار اسيد ا بسيزيك كاهش مي يابد. در دورة استراحت، جوانه ي درختان، نسبت به يخبندان بيشترين مقاومت را نشان مي دهند و پس از پايان دوره استراحت (يا تأمين نياز سرمايي) جوانه ها براي فعاليت مجدد در انتظار شرايط محيطي مناسب بسر مي برند كه خموشي ناميده مي شود.
جلوگيري از سرماي بهاره
سرما طبيعت زمستان است . گياهان رشد و نمو خود را بخوبي با شرايط طبيعي هماهنگ و سازگار كرده اند ولي بروز هر گونه سرماي بي موقع خسارت هاي سنگيني به گياه و توليد ميوه وارد مي سازد . بروز يخبندان هاي مقطعي در بهار، سرماي دير رس بهاره ناميده مي شود، زيرا در اين موقع طبيعتا زمان سرما سپري شده است و هرگونه سرماي نا گهاني، ديررس محسوب مي شود . برعكس خفيف بودن شدت و مدت سرماي بهاره، ميزان خسارت آن بر محصول مي تواند بسيار سنگين باشد . از همين رو كشاورزان از زمان هاي دور سعي در مبارزه با سرماي ديررس بهاره داشته اند . در مرحله ي تمام گل درختان ميوه، جلوگيري از سقوط دما (حتي يك درجه سانتيگراد) سرنوشت محصول را تغيير مي دهد . به همين خاطر مبارزه با سرماي ديررس در خيلي از مواقع امري كاملا اقتصادي و منطقي خواهد بود . شيوه هاي مختلفي براي اين منظور وجود دارد كه بسته به شرايط و محدوديت هاي موجود يك يا چند شيوه براي اين منظور انتخاب و بكار بسته مي شود.
الف) انتخاب محل درست باغ
هواي سرد به دليل وزن مخصوص بيشترآن، سنگين تر بوده و در سطح زمين جمع مي شود . اگر زمين مسطح و يا گود باشد، لايه هاي هواي سرد بر روي هم انباشته شده و موجب سرمازدگي درختان ميوه خواهد شد . در صورتيكه اگر محل باغ ش يب دار باشد، هواي سرد همانند آب در جهت سراشيبيي جاري شده و از سطح باغ خارج مي شود . مگر اينكه مانعي بر سر راه آن قرار گرفته باشد . بهترين و اقتصادي ترين شيوة جلوگيري از سرماي بهاره، انتخاب محلي شيب دار براي احداث باغ مي باشد.