گونه هاي خزان پذير درختان ميوه، اغلب به عرض ه اي جغرافيايي متوسط، از ٣٠ تا حدود ٥٠ درجه محدود مي باشند . توليد ممكن است به عرض هاي جغرافيايي پايين تر در ارتفاعات بالا و به عرض هاي جغرافيايي بيشتر در مناطقي كه آب هاي وسيع سطحي، اثر معتدل كننده اي دارند، مثل غرب اروپا كه اقيانوس اطلس اثر گرم كننده دارد، گسترش يابد.
6 منطقه ي عمده ي كشت ميوه هاي معتدله ايران را كه تحت تأثير عوامل طبيعي فوق الذكر هستند و به تدريج طي قرون، متمايز و شناخته شده و امروزه مناطق عمده تو ليد اين قبيل محصولات را در كشور ايران شامل مي شوند، با استفاده از مطالعات و مشاهدات عباسعلي منيعي مؤلف كتاب مباني علمي پرورش درختان ميوه، در اينجا مي آوريم.
• منطقه شمال غربي : شامل تبريز، مرند، سراب، آذرشهر، ديزجرود، مراغه، مياندوآب، مهاباد، نقده، پيرانشهر، اشنويه، اروميه، سلماس، خوي، ماكو، اهر، مشكين شهر، مغان و قسمتي از اردبيل.
• منطقه شمال شرقي: شامل اطراف مشهد، نيشابور، تربت حيدريه، شاهرود، شيروان، قوچان، بجنورد، اسفراين، درگز و غيره.
• منطقه شمال مركزي : شامل قزوين، زنجان، ابهر، كرج، شهريار، دماوند، طالقان و شميرانات.
• منطقه غرب : شامل همدان، ملاير، تويسركان، نهاوند، اطراف كرمانشاه، پاوه، كرند، ايلام، خرم آباد، بروجرد، سنندج، بيجار، سقز، بانه و مريوان.
• منطقه جنوب مركز ي : شامل اطراف اصفهان، گلپايگ ان، خوانسار، شهرضا، كاشان، نطنز، سميرم، شهركرد و كوهستان هاي يزد.
• منطقه جنوب شرقي و فار س : شامل آباده، اقليد، ابركوه، اردكان، بوانات، كهكيلويه، بافت، جبال بارز، ساردويه، راين، اطراف زاهدان و اطراف تفتان (خاش).
وضعيت مطلوب يك گونه گياهي به سازگاري آن گياه ب ه آب و هوايي كه در آن محل كاشته مي شود، بستگي دارد . انواع زيادي از درختان در مناطقي پرورش مي يابند كه بومي آن مناطق نمي باشند . لذا درك روابط بين آب و هوا و طرز عمل گياه براي تطبيق صحيح آنها ضروري مي باشد. احتياجات آب و هوايي عمومي درختان مناطق معتدله به شرح زير مي باشد:
• درجه حرارت هاي زمستان نبايد براي گياه كشنده باشد.
• زمستان ها بايد به اندازه كافي سرد باشد تا سرماي كافي براي شكستن استراحت زمستانه تأمين گردد.
• فصل رشد بايد براي بلوغ و رسيدگي محصول بقدر كافي طولاني باشد.
• درجه حرارت و نور در طول فصل رويشي بايد براي گونه مورد نظر كافي باشد تا ميوه هايي با كيفيت خوب توليد گردد.
علاوه بر درجه حرارت، تفاوت هاي ديگري نيز بين عرض هاي جغرافيايي پايين و مناطق معتدله وجود دارد . در عرض هاي جغرافيايي بالا، روزهاي تابستان طولاني تر و شب ها كوتاه تر است . در مناطق معتدله ، طول فصل رشد كوتاه تر است . علاوه بر اين شدت و كيفيت نور متفاوت از عرض هاي جغرافيايي پايين است.
شرايط محيطي- عوامل محدود كننده
غالب متخصصان ميوه كاري براي درختان ميوه چهار عامل محيطي ضروري در نظر مي گيرند . اگر يكي از اين عوامل در حد كافي نباشد و يا ب يش از اندازه باشد ايجاد مشكل خواهد كرد . در اغلب مواقع حد بالاي اين عوامل موجب خسارت هاي سنگين تري نسبت به حد پايين آنها مي گردند . با در نظر گرفتن كليه عوامل، يك باغدار موفق بجاي مقابله با شرايط محيطي، امور خود را همسو با عوامل محيطي تنظيم مي كند. اين عوامل چهارگانه عبارتند از:
• درجه حرارت: شامل درجه حرارت فصلي (زمستان، بهار و تابستان)
• خاك و عناصر غذايي
• رطوبت : شامل رطوبت خاك و هوا
• نور: شامل شدت و مدت تابش
درختان ميوه قادر به تغيير درجه حرارت دروني خود نيستند . در عوض قادرند فعاليت هاي حياتي خود را با توجه به تغييرات حرارت محيط تنظيم نمايند. هر گياهي نياز خاصي به دماي تابستان و زمستان دارد.
احداث باغ
الف) انتخاب محل و آماده سازي زمين
موفقيت در امر باغداري رابطه مستقيم با انتخاب محل و آماده سازي زمين دارد . براي داشتن يك باغ خوب بايد زير
ساخت هاي آن را خ وب ساخت . محل ايده آل براي احداث باغ، زمين هاي شيبدار مي باشد به طوري كه هواي سرد بهاري تحت سراشيبي از باغ خارج گردد. شکل 2-1- اثرات شيب هاي مختلف را در آب و هواي محل نشان مي دهد.
محل A بعلت دريافت اشعه بيشتر آفتاب گرم خواهد بود . اين محل از سرماي ديررس بها ره نيز مصون خواهد بود زيرا هواي سرد به سمت پايين جاري خواهد شد .محل B نيز از سرماي ديررس بهاري محفوظ خواهد بود ولي زمستان هاي سردتري خواهد داشت. محل
نيز از سرماي ديررس بهاري محفوظ خواهد بود ولي زمستان هاي سردتري خواهد B سرد به سمت پايين جاري خواهد شد . محل C مشابه محل A خواهد بود با اين تفاوت كه خنك تر خواهد بود و در بهار ديرتر گرم مي شود . محل D آسيب پذيرترين محل از نظر سرماي بهاري است زيرا بعلت گودي محل، هواي سرد كه سنگين تر است در اين ناحيه انباشته خواهد شد. محل E نیز در خطر سرماي بهاري خواهد بود ولي انبوه درختان موجود مثل باد شكن اين محل را از جريان باد سرد حفظ خواهد كرد . محل F نیز نامطلوب است زيرا توده متراكم درختان هميشه سبز در پايين تپه ، مانع خروج هواي سرد به سمت زمين هاي پست خواهد شد . محل G مشابه محل B خواهد بود.
اثر جهت شيب زمين بر روي درختاني كه استراحت زمستاني را گذراند ه اند بايد مورد توجه باشد . شيب ر و به جنوب در بهار زودتر گرم مي شود در صورتيكه شيب رو به شمال ، اثر عكس دارد . شيب هاي رو به مشرق حد وسط مي باشند و شيب هاي رو به مغرب سردتر خواهند بود . شيب زمين نيز ممكن است عامل محدود كننده باشد . شيب ايده آل ٤ تا ٨ درصد است . شيب هاي بيش از ١٠% كاركرد ماشين آلات را با مشكل مواجه مي كند . بادهاي دايمي نيز براي عمليات محلول پاشي مشكلاتي را ايجاد مي كند . انتخاب محل يك باغ با توجه به عوامل زير صورت مي گيرد.
توصيه اوليه و قديمي اين است كه خاك باغ بايد عميق و داراي زهكشي خوب باشد . شايد زهكشي خاك مهمترين عامل در طول عمر درختان يك باغ باشد زيرا بعضي انواع درختان ميوه بطور ذاتي فاقد توانايي بقاء در خاك هايي با زهكشي ناقص هستند . درختان ميوه هسته دار از قبيل هلو و گيلاس به زهكشي ناقص خيلي حساس هستند . سيب حد وسط و گلابي به خاك زهدار مقاوم است. خاك كشاورزي از چهار بخش اص لي تشكيل مي شود . مواد معدني، هوا (خلل و فرج)، مواد آلي و موجودات زنده كه عمدتا شامل قارچ ها، باكتري ها و نماتدها مي باشند . خاك را بر اساس اندازه ي ذرات تشكيل دهنده ي آن در چهار گروه كلي رس، سيلت، ماسه و شن قرار می دهند ولي بر اساس سيستم رده بندي خاك USDA با استفاده از مثلث تعيين نوع خاك 12 نوع خاك تعريف شده است .
بافت خاك با نسبت ذرات رس، سيلت و شن خاك تعيين مي شود . ساختمان خاك تحت تاثيربافت خاك، اجتماع ذرات اوليه خاك و تشكيل خاكدانه ها مي باشد . ميزان تشكيل خاك دانه ها به شدت، وابسته به درصد مواد آلي خاك است . به طور عادي فضاي خالي خاك به وسيله هوا يا آب پر مي شود . با افزايش آب خاك ، از ميزان هواي آن كاسته مي شود . خاك هايي با قابليت زهكشي خوب حتي بعد از بارندگي هاي شديد به سرعت آب خود را تخليه كرده و مقدار هواي خاك به حد عادي مي رسد. مقدار مواد آلي خاك عامل مهمي در ساختار خاك مي باشد . مواد آلي شامل بقاياي مرده و در حال پوسيدگي گياهان و جانوران است. موجودات زنده خاك مسئول تجزيه بقاياي گياهي و جانوري هستند. ظرفيت تبادل يوني خاك و به عبارتي توانايي خاك در ذخيره ي كاتيون ها بستگي زيادي به مقدار رس و مواد آل ي خاك دارد . رس و مواد آلي داراي جايگاه هاي ويژه حاوي بار منفي هستند كه كاتيون ها را به خود جذب مي كنند . عناصر موجود دركودهاي بكار رفته از قبيل نيترات آمونيوم، پتاسيم، كلسيم و منيزيم خود را به محل هاي حاوي بار منفي مي چسبانند و خاك را قادر مي ساز ند تا منبع ذخيره كاتيون ها براي گياه باشد . اين پديده را ظرفيت تبادل كاتيوني مي نامند. بهترين زمين براي احداث باغ، خاك لومي با زهكشي خوب و با حداقل يك تا 2/1 متر عمق است . البته اهميت زهكشي خوب در شکل 2-1 – خاک محل B در معرض فرسايش است وداراي خا ك كم عمق خواهد بود در حاليكه محل D مستعد داشتن خاك غني است . حاصلخيزي خاك بايد در حد متوسط باشد . خاك خيلي حاصلخيز درختان ميوه را به جاي توليد ميوه به رشد رويشي بيش از حد سوق مي دهد . درختان ميوه در واكنش (pH) خاك بين 6 تا 5/6 بخوبي رشد مي كنند و واكنش بيشتر يا كمتر ممكن است باعث بروز كمبود عناصر غذايي گردد.
بعد از انتخاب محل يك باغ، نوبت آماده سازي آن مي رسد . اگر باغ جديد جايگزين يك باغ قديمي شود، بويژه در مورد هسته داران، خاك آن بايد قبل از كندن درختان قديمي از نظر آلودگي نماتد مورد ارزيابي و در صورت لزوم ضدعفوني (فوميگاسيون) خاك انجام گيرد . در مرحله بعد آزمون حاصلخيزي خاك انجام مي گيرد . آزمون حاصلخيزي خاك بايد بعد از كندن و پاكسازي زمين از بقاياي ريشه درختان قديمي صورت گيرد . نمونه برداري از خاك را بعد شخم زني و تسطيح انجام مي دهند، زيرا در اين مرحله خاك زيري با خاك رويي مخلوط شده است . اگر زمين داراي علف هاي هرز دايمي باشد در تابستان يا پاييز بايد با علف كش مناسبي مثل گلايفوزيت (رانداپ) مبارزه گردد . بهتر است زمين را در دو جهت عمود بر هم با زيرشكن ١ تهيه كرد . اين عمل باعث شكسته شدن لايه هاي سخت زير خاك مي گردد. در صورت ي كه زمين زيركشت محصول يكسال ه اي بوده باشد در اواخر تابستان مواد گياهي باقيمانده از كشت سال جاري را با انجام شخم، زير خاك مي كنند .