پایه­های مرکبات

تولید درختان مرکبات در طول صدها سال در کشورهای تولید کننده از نوع بذری بود. درختان بذری با داشتن دوره نونهالی طولانی، چندین سال فاقد میوه بوده و ضمن داشتن قدرت رشد عمومی زیاد، دارای خارهای زیادی نیز هستند. به همین دلیل ازدیاد بذری مرکبات، به عنوان روشی نامطلوب شناخته شده است. در این حالت، بازگشت سریع سرمایه­گذاری اولیه جهت احداث باغ امکان­پذیر نیست. از طرف دیگر بیشتر ارقام تجاری در حالت بذری به عوامل بیماری‌زای خاکی چون پوسیدگی ریشه و نماتدهای ریشه حساس هستند. در ازدیاد بذری صفات مادری نیز به طور کامل انتقال نیافته و تفرق صفات در نتاج پیش می­آید. چون پدیده جنین­زایی از بافت خورش در برخی گونه­ها و ارقام کم و یا به ندرت رخ می­دهد، امروزه در عموم باغ­های مناطق مرکبات­خیز جهان پیوند پیوندک یک رقم تجاری روی پایه مناسب آن رایج است.

 

 

مهمترین بحث در مورد مرکبات سرما و پایه است. انتخاب پایه مناسب در هر منطقه از نکات بسیار مهم و قابل توجه است. دستیابی به یک باغ مطلوب، متضمن انتخاب پایه­ای است که سیستم ریشه مناسبی را تشکیل دهد. علی­رغم مراقبت­های سالیانه باغ در جهت تامین مواد غذایی و آب، باز هم سیستم ریشه نقش مؤثری در جذب آب و مواد غذایی ایفا می­کند. هم­چنین در گیاه پیوند شده، وجود مشخصه­هایی چون توانایی ذخیره کربوهیدرات در برگ­ها، ساخت برخی هورمون­های رشد و مقاومت به امراض و عوامل نامساعد محیطی اهمیت بسیاری دارد. بیش از بیست مشخصه باغبانی تحت تأثیر پایه قرار دارد. این خصوصیات شامل قدرت رشد و اندازه درخت، عمق ریشه، مقاومت به یخبندان، میزان محصول، کیفیت درونی میوه، تاریخ بلوغ، عادت پذیری و تحمل شرایط خاک مثل شوری یا pH بالای خاک، آب اشباع، مقاومت به نماتدها و بیماری­های پوسیدگی ریشه و بلایت است.

 

بر حسب مهمترین محدودیت­ها و شرایط خاصی که درخت در یک منطقه با آن مواجه است، می­توان پایه مناسبی انتخاب کرد. بنابراین امکان دستیابی به پایه بی نقص وجود ندارد. برای مثال، نارنج در مناطقی مثل اسپانیا، برزیل، کالیفرنیا، آفریقای جنوبی که خطر بیماری ویروسی تریستزا وجود دارد نباید به عنوان پایه استفاده شود، زیرا خیلی سریع رقم پیوندی از بین خواهد رفت. یا آنکه پایه لایم و رافلمون که سبب گسترش شاخه­ها و اسکلت هوایی، پیوندک می­شود در مناطقی که به طور منظم، خطر سرما وجود دارد و یا رافلمون برای نقاطی که احتمال ابتلا به بلایت وجود دارد توصیه نمی­شود. ارقام تجاری و خوردنی مرکبات را در صورتی روی پایه­های پونسیروس تریفولیاتا، سیترنج­ها و سیتروملو پیوند می­کنند که pH خاک پایین باشد. شرایط محیطی منطقه و شرایط خاک از جمله مهم­ترین شرایط انتخاب پایه است. مثلاً پایه نارنج در خاک­های قلیایی و شور به طور گسترده­ای استفاده می­شود. رافلمون با مقاومت به خشکی بالا برای خاک­های شنی قابل استفاده است و یا پونسیروس مناسب برای خاک­های اسیدی و مناطق خنک­تر است. هم­چنین کاریزا سیترنج در مناطقی که نماتد حفار شایع است، قابل توصیه است.

 

برحسب رقم مورد استفاده و نحوه مصرف (تازه‌خوری یا تبدیلی)، پایه انتخابی تأثیر زیادی روی میوه می­گذارد. پایه­هایی مثل رافلمون، ولکامریانایانا، لیموشیرین فلسطینی و رانگ­پورلایم که پیوندک روی آنها قدرت رشد بالایی دارند محصول بالایی نیز تولید می­کنند، اما کیفیت میوه ضعیف بوده و مقدار TSS و اسید میوه پایین است. این میوه­ها بیشتر برای صنایع تبدیلی مناسب بوده و برای تازه خوری مصارف کمتری دارند. به‌طور معمول، پرتقال و گریپ­فروت روی پایه نارنج، ترویر و کاریزا سیترنج و سیتروملو در افزایش کیفیت میوه و مصرف تازه‌خوری و هم­چنین صنایع تبدیلی مطلوب است.

 

معرفی پایه­های مهم مرکبات

الف) رافلمون: رافلمون (Citrus jambhiri Lush) بومی شمال شرقی هند است. احتمالاً این گونه یک دورگ طبیعی است. زیرا در مقایسه با گونه­های دیگر لیمو درصد چندجنینی بالایی از خود نشان داده ودر بسياري ازکشورها به عنوان پايه‏اي سازگار با لمون­ها، لايم­ها، كامكوات، تانجلوها و نارنگي دنسي، مورد استفاده قرار مي‏گيرد. مهم­ترین انگیزی استفاده از این پایه توسط باغداران، عادت‌پذیری این گونه به خاک­های شنی با مواد غذایی ضعیف است. ازآنجايیكه هدايت ريشه‏اي اين پايه در دماهاي پايين نسبتاً بالاست، لذا نسبت به پايه‏هايي مانند كاريزوسيترنج ازحساسيت بالايي به سرما برخوردار است. از اشکالات مهم این گونه حساسیت به بیماری بلایت و سرمازدگي است.

 

حساسیت این پایه در مقابل بیماری پوسیدگی ریشه و طوقه، نماتد مرکبات، بلایت و سرما زیاد بوده ولی در برابر زایلوپوروسیس، اگزوکورتیس و تریستزا تا حدودی مقاوم است. یکی از امتیازات پایه رافلمون آن است که میوه ارقام تجارتی روی آن بزرگ بوده و برای ارقام پرتقال و گریپ فروت بیشتر توصیه می­شود. اين پايه براي كشت در اراضي مرطوب و با زهكش ضعيف مناسب نيست زيرا به پوسيدگي طوقهحساسيت زيادي دارد.

 

رافلمون یکی از پایه­های خوب برای مناطق گرم با خاک شنی عمیق بوده و درختان بر روی این پایه سریع‌الرشد بوده و دارای طول عمر زیاد و پربار هستند. هر چند قدرت رشد بالا، از کیفیت میوه کاسته و TSS و TA را پایین نگاه می­دارد. پایه رافلمون دارای سیستم ریشه انبوه و نسبت به خشکی، نمک و بر خاک مقاومت نشان می­دهد.

 

ب) لیموی ولکامریانا: لیموی ولکامریانا یا Citrus volkameriana Ten &Pasq تولید درختانی بزرگ، پررشد، با محصول خیلی بالا و کیفیت پایین می­کند. ارقام پیوندی روی پایه ولکامریانا نسبت به سایر لیموها، مقاوم تر به سرما بوده و حساس به تریستزا و زایلوپوروسیس نیستند. این پایه حساس به نماتد مرکبات و بلایت است. پایه ولکامریانا با اینکه نسبت به فیتوفترا (گونه پارازیتیکا) مقاومت نشان می­دهد، در برابر گونه سیتروفتورا حساس است. استفاده از این پایه جهت رفع مشکل کلروز ناشی از کمبود آهن، روی و منگنز در خاک­های آهکی جنوب توصیه شده است.

 

ج) ماکروفیلا (آلیمو (Alemow)): گونه ماکروفیلا دورگ بین Citrus grandis × Citrus celebicaبوده و بومی فیلیپین است. این گونه به نام Citrus macrophyllaWester نامگذاری شده و از لحاظ ظاهری خیلی شبیه به لیموها و لایم است. ارقام پیوندی روی آن درختانی بزرگ، پررشد و پرمحصول، لیکن با کیفیت پایین تولید می­کنند. گونه ماکروفیلا ضمن آنکه عناصر بر، کلر، و کلسیم خاک را به خوبی تحمل می­کند در برابر فیتوفترا مقاوم است اما در برابر تریستزا و زایلوپوروسیس مقاومت نشان نمی­دهد. اگر چه نسبت TSS به TA روی این پایه بهتر از لیمو­های دیگر است لیکن نسبت به پیوندهایی که پرتقال و گریپ فروت روی پایه­های نارنج، کاریزا سیترنج و سیتروملو پیوند می­شوند پایین‌تر است. عیب مهم آن حساس بودن به سرما می‌باشد.

 

با مطالعه اثر کلرید سدیم، یون سدیم و کلر در این پایه مشخص شد که تیمار یون سدیم اثر کمتری در کاهش بیوماس شاخه نسبت به یون کلر داشت. اثر این دو عنصر در ریشه  نسبت به هم معنی­دار نبود. میزان کاهش رشد در شاخساره ماکروفیلا برابر 16 درصد و در ریشه برابر 19 درصد بود. تیمار کلراید در برگ­ها ایجاد سمیت و سوختگی می­نماید که ناشی از اثر تجمع یون کلر است. یون سدیم موجود در نهال­های ماکروفیلا، باعث کاهش انتقال یون پتاسیم به شاخه­ها شد که این امر به طور غیر مستقیم سرعت جذب دی­اکسید کربن را کاهش داد. استفاده از این پایه با هدف رفع مشکل کلروز ناشی از کمبود آهن، روی و منگنز در خاک­های آهکی جنوب توصیه شده است. چون ريشه‌هاي آن با سهولت بيشتري عناصر را جذب كرده است. ماكروفيلا تنها پايه‌اي است كه مقاومت pH بالاتر از 8 را دارد و قدرت جذب آن از ساير مركبات بيشتر است.

 

در اسپانیا از پایه ماکروفیلا به‌طور گسترده­ای برای لمون­ها استفاده می­شود. تجاری بودن این پایه به دلیل اثر پیش‌رسی آن در تولید است. درختان روی این پایه ظرف مدت یک تا دو سال دارای رشدی تنومند همراه با میوه­دهی سنگین بودند. اندازه میوه بزرگ است اما میوه­ها روی درختان جوان دارای مقادیر کمتری آب و مواد جامد محلول بوده و تمایل به خشکیدگی زودرس دارند.

 

د) رانگپورلایم: رانگپورلایم جزء دورگ­های نارنگی است و به نام Citrus limoniaOsbeck شناخته شده است. این دورگ از گروه لایم­های ترش بوده و از حیث ساختار رشد و تولید میوه شبیه به لیمو­ها است و غیر از برزیل در سایر مناطق مرکبات­خیز دنیا گسترش چندانی نیافته است. این پایه به شوری خاک و آهک، مقاوم و به سرما تا حدودی مقاومت نشان می­دهد. دو ویژگی مقاومت به تریستزا و خشکی در این پایه قابل ملاحظه است، ولی به اگزوکورتیس، فیتوفترا و نماتد مرکبات حساس است.

 

ه) نارنگی کلئوپاترا: یکی از پایه­های مناسب مرکبات (غير از ليمو)، نارنگی کلئوپاترا یا Citrus reshni Hort. Ex. Tan بوده که بعضی از گیاهشناسان هنوز آن را C. reticulata می­شناسند. از ویژگی­های خوب این رقم مقاومت در برابر تریستزا، اگزوکورتیس، زایلوپوروسیس، شوری، سرما، خاک­های شنی و خاک­های آهکی است و بالاترین مقاومت به EC در بین مرکبات را دارد و بعد از آن ماکروفیلا می‌باشد. با آنکه این پایه می­تواند جایگزین نارنج شود ولی کوچکی اندازه میوه روی این پایه و نیز دیر به بار رفتن موجب عدم گسترش آن شده است. کلئوپاترا پایه بسیار مناسبی برای نارنگی­ها، پرتقال­های پاین­اپل، هاملین و دورگ‌های تمپل است. این پایه حساس به کلراید بوده و چون یون کلراید تولید اتیلن را تحریک می­کند رشد شاخه­ها کاهش یافته و در غلظت­های بالاتر کلروز برگی و در نهایت ریزش برگ را در پی دارد.

 

و) نارنج: نارنج C. aurantium L. رایج­ترین پایه مرکبات در مناطق مرکبات خیز دنیا بوده است. حساسیت این پایه به تریستزا موجب شده که استفاده از این پایه به کشورهای استرالیا، آرژانتین، برزیل، کالیفرنیا، اسپانیا، آمریکا و آفریقای جنوبی محدود شود. ارقام روی این پایه دارای قدرت رشدی متوسط، تاج بزرگ، سیستم ریشه وسیع و عمیق بوده و ضمن مقاومت در برابر سرما، نسبتاً مقاوم به خشکی هستند. خاک­های سنگین با زهکشی ضعیف و نیز فیتوفترا را تحمل می­نماید.  نارنج در برابر نماتد مرکبات و بلایت حساس است. اندازه میوه روی این پایه نسبت به راف­لمون کوچکتر ولی نسبت به کلئوپاترا بزرگتر بوده، اما میزان TSS و TA میوه بالا است. همین مشخصه همراه با مقاومت به گموز و سرما سبب شده که هم­چنان نارنج مورد توجه باغداران باقی بماند.از نظر مقاومت به سرما، ارقام پيوند شده روي نارنج،پونسیروسو سيتروملو تقريباً يكسان هستند. ولي برتري محسوسي نسبت به پايه‏هاي گروه لمون و نيز سيترنج‏ها دارند. براي مناطقي كه ميوه براي مصرف تازه‏خوري توليد مي‏شود پايه مناسبي است.

 

 

نارنج عادت پذیری خوبی در برابر pH و شوری بالا از خود نشان می­دهد. زمانیکه واکنش آن به تنش شوری ناشی از کاربرد یون­های کلر، سدیم و کلرید سدیم مورد بررسی قرار گرفت، در برگ­ها سوختگی مشاهده نشد. این مقاومت به دلیل بالا بودن محتوای آبی و یا قرار گرفتن یون کلر در واکوئل سلول­هاست. هم­چنین پایه نارنج توانایی خارج کردن این یون را از سیتوپلاسم دارد. چنانچه کاهش رشدی هم مشاهده شود، بیشتر به دلیل اثر اسمزی هست تا اثر مستقیمی که ممکن است سمیت ناشی از شوری گذاشته باشد.

 

ز) نارنج سه برگ: نارنج سه برگ (PoncirustrifoliataRaf.) تنها گونه خزان­کننده مرکبات بوده و به عنوان پایه برای نارنگی ساتسوما و پرتقال در کشورهای ژاپن، چین، آرژانتین، استرالیا و ایران استفاده می­شود. قبل از آن که ویژگی­های مطلوب این پایه به خوبی شناخته شود، به عنوان پایه پا کوتاه برای ارقام استفاده می­شد. برخی نژادهای اگزوکورتیس بر پاکوتاهی این پایه می­افزاید. ارقام پیوندی روی پونسیروس قدرت رشد کمتری نسبت به پایه­های نوع لیمو داشته و میزان محصول نیز کمتر از هنگامی است که از پایه­های رافلمون، رانگپورلایم و نارنج استفاده شده است. 

 

این پایهبه ويروس تريستزا، زايلوپروسيس و نماتد مركبات مقاوم اما به بلايت حساس است. اين پايه به ميزان زيادي به پوسيدگي طوقه و خاک­های سنگين با زهكش ضعيف مقاومت دارد و اندازه استاندارد خود را حفظ  می­کند. نارنج سه برگ دارای سیستم ریشه سطحی است و در خاک­های شنی خیلی زود دچار تنش خشکی می­شود. هم­چنین در خاك­هاي شور، خاك­هاي با pH بالا و آهكي رشد مطلوبی نداشته و قدرت رشد و مقاومت در برابر سرما را کاهش می­دهد. معمولاًً ميوه‏هاي پيوندي روي آن از اندازه كوچكي برخوردار هستند و احتمالاً دلیل آن بالا بودن ميزان تشكيل ميوه حتي در شرايط خشك است که منجر به كوچك شدن اندازه ميوه‏هامی­شود. مقدار TA میوه روی پونسیروس نسبت به پایه­های دیگر بویژه نارنج بیشتر است و همین قابلیت، موجب تأخیر در رسیدن میوه می­شود.

 

این پایه حساس به کلراید بوده و در واکنش به آن تحریک به تولید اتیلن نموده و در مدت زمان کوتاهی با نشان دادن علایم سمیت، برگ­ها شروع به ریزش می­کنند.  به کمبود آهن و روی نیز حساس می‌باشد.

 

ح) فلائینگ‌دراگون: فلائینگ‌دراگون رقمی از نارنج سه برگ بوده و به عنوان یکی از پایه­های پاکوتاه کننده و ایجاد کشت­های متراکم در مرکبات مورد استفاده قرار می­گیرد. پایه پونسیروس در برابر گموز، تریستزا، زایلوپوروسیس و نماتد مقاومت نشان می­دهد ولی احتمالاً در برابر بلایت حساس است. اندازه میوه روی این پایه به نوع خاک بستگی دارد. بعضی منابع گزارش از بزرگی میوه داده و برخی دیگر آن را به طور نسبی کوچک دانسته­اند. حالت اخیر ممکن است در موقع محصول بالا با شرایط خشکی خاک بروز نماید. آب میوه روی این پایه کیفیت بسیار عالی­تری را نسبت به سایر پایه­ها نشان می­دهد. مقدار TA میوه روی پونسیروس نسبت به پایه­های دیگر و نارنج بیشتر است و همین قابلیت، موجب تأخیر در رسیدن میوه می­شود. تنظیم کننده­های رشد نقش مهمی در عادات رشدی گیاه داشته و مکانیزم پاکوتاهی نیز بوسیله آنها القاء می­شود. اینکه چه رابطه زیستی بین قسمت بالایی و ریشه در یک ترکیب پیوندی پایه – پیوندک وجود دارد اهمیت دارد. نوع پایه مرکبات در رشد پیوند تاثیر داشته ولی اینکه چگونه باعث تنومندی و یا پاکوتاهی پیوندک می­شود دقیقاً روشن نشده است. در پژوهشی سه پایه فلائینگ­دراگون (پایه پاکوتاه کننده)، سوئینگل سیترملو (پایه قوی) و نارنج سه برگ (شاهد) همراه با پیوندک لیمو اورکا بکار رفت. بعد از 8 ماه با اندازه­گیری مواد خشک قسمت­های جوان مشخص شد که حداکثر وزن خشک مربوط به درخت با پایه سیتروملو و کمترین مربوط به فلائینگ­دراگون بود اما تفاوت زیادی در رشد ریشه پایه­ها وجود نداشت. میزان اسید ایندول استیک و اسید آبسزیک درونی در شاخه­های جدید و ریشه­های فیبری اندازه­گیری شد. میزان IAA در شاخه­های جدید سوئینگل سیتروملو حداکثر و در فلائینگ‌دراگون حداقل بود. بر عکس میزان ABA که یک بازدارنده رشد است در شاخه­های جدید فلائینگ‌دراگون حداکثر و در سوئینگل حداقل بود. هر دو این هورمون­ها در ریشه­های فیبری فلائینگ‌دراگون بیشتر از سیتروملو بود.

 

ط) سیترنج­ها: شامل گروهی از دورگ­های پرتقال و پونسیروس تریفولیاتا است که به عنوان پایه مورد استفاده قرار می­گیرد. از بین سیترنج­ها، ارقام ترویر، کاریزا،راسک، مورتون، ساویج و بنتون دارای برخی مشخصات خوب باغبانی هستند. مقاومت در برابر نماتد مرکبات، سرما، تریستزا، فیتوفترا و توانایی رشد روی خاک­های مختلف از مهم­ترین مشخصه­های این پایه محسوب می­شوند. ارقام پيوندي روي اغلب سيترنج‏ها با حمله ويروئيد اگزوكورتيس از رشد بازمي‏مانند ولي تحت تأثير ويروس تريستزا و يا زايلوپروسيس قرار نمي‏گيرند. ميزان توقف رشد در اين پايه بستگي به نوع ويروئيد اگزوكورتيس دارد.

 

درختان پیوندی روی ترویر و کاریزا مشابه پونسیروس دچار کمبود روی و منگنز می­شوند ولی در هر حال کیفیت میوه در سطح بسیار مطلوب حفظ خواهد شد. مورتون دورگ دیگر سیترنج­ها بوده که استفاده از آن می­تواند موجب پرباری و کیفیت بالای آب میوه در رقم پیوندی شده ونسبت به سرما، تریستزا، فیتوفترا مقاومت نشان دهد. درصد چند جنینی تقریباً در تمام دورگ­های ده­گانه سیترنج بالاست و بین 90 تا 100 درصد گزارش شده است.

 

ي) سیتروملو: سوئینگل سیتروملو دورگ گریپ فروت و نارنج سه برگ است که با همکاری سوئینگل و وبر در دهه 1900 به دست آمد. این پایه تا دهه 1940 ناشناخته بود تا اینکه پیوند گریپ فروت و پرتقال روی این پایه عملکرد و کیفیت برتری از میوه را در مقايسه با پايه نارنج و کاریزوسیترنجنشان داد. ارقام پيوندی روي پايه سیتروملو هم­چون نارنج به سرما کاملاً مقاوم بوده و مقاومتر از انواع رافلمون يا کاریزو سیترنج هستند. سیتروملو به تريستزا، اگزوكورتيس و زايلوپروسيس متحمل ولی نسبت به پوسيدگي طوقهو بلايت داراي قدرت تحمل متوسط تا خوبهستند. در خاک­های شنی ریشه­های فراوانی تولید نمی­کند بلکه سیستم ریشه متراکم دارد. در خاک­های رسی آهکی درختان کلروز شدیدی را روی سیتروملو نشان می­دهند. میزان تحمل سیتروملو نسبت به شوري و خشكي متوسط است. در اراضي رسي يا شور به خوبي نارنج عمل نمي‏كنند و برخلاف کاریزوسیترنج به نماتد حفار متحمل نيست.

 

ك)یوزو: گونه یوزو یا C. jounosSieb. پایه­ای است که غالباً در ژاپن برای پیوند اتصالی درختان ساتسومای در حال زوال بر روی نارنج سه برگ متداول است. این گونه به سرما، تریستزا و فیتوفترا مقاوم است. درختان جوان روی این پایه کارایی زیادی نداشته اما به خاطر جذب کافی آهن و منگنز، این پایه در خاک­های آهکی مطلوب به نظر می­رسد.

 

ل) پرتقال: علت استفاده از پایه پرتقال در گذشته، مربوط به تشکیل میوه مورد رضایتبخش و قابل­پسند بوده است. مقاومت نسبی به بلایت و تریستزا و امکان رشد مجدد از ناحیه ریشه پس از آسیب شدید یخبندان، از ویژگی­های این پایه محسوب می­شود. کیفیت میوه پرتقال والنسیا روی این پایه مشابه پایه­های کلئوپاترا، نارنج و گریپ فروت است. استفاده از پایه پرتقال به لحاظ حساسیت به خشکی و پوسیدگی ریشه محدود شده است مگر آن که امکان بهره­گیری از آبیاری قطره­ای و یا قارچ کش­های سیستمیک فراهم باشد. در یک مطالعه، وقتی از پرتقال والنسیا به عنوان پایه برای گریپ­فروت مارش استفاده شد به دلیل حساسیت به فیتوفترا، 66 درصد این درختان از بین رفتند و میوه­ها از کمترین میزان مواد جامد محلول برخوردار بودند.

 

م)Treyercitrange: هيبريد پرتقال و P. citrus است. در مقابل سرما مقاوم است. به تريستيزا، گموز و نماتد مقاوم مي‌باشد. به اگزوكورتيس حساس است. ويژگي رشد سريع را از پرتقال دريافت مي‌كند و بهترين پايه براي lemon ها هستند.

 

ن) پایه­های متفرقه: اگر چه تاکنون چند صد پایه دیگر در سراسر جهان مورد ارزیابی متخصصان مرکبات قرار گرفته است اما، تعداد معدودی از آنها بین باغداران گسترش یافته است. مثلاً تعدادی از نارنگی­ها و دورگ­های آنها، شامل اورلاندوتانجلو، نارنگی شانگ­شا، دورگ­های مرکب بین سیترنج­ها با گونه­های سیتروس و یا انتخاب دورگ­ها و یا جهش­های طبیعی در کشورهای مرکبات خیز به عنوان پایه انتخاب شده و یا در مراحل آزمایشی هستند. کامکوات­ها پایه­هایی ضعیف بوده و با بسیاری از ارقام پیوندی ناسازگاری دارند. دورگ­های متعددی از کامکوات­ها مورد بررسی قرار گرفته ولی جز پروسیمکوات که به عنوان پایه پاکوتاه کننده است، بقیه مورد رضایت واقع نشدند. بسیاری از پایه­های شناخته شده به علت نداشتن محصول ثابت و با کیفیت، امروزه فقط در باغ­های ذخایر توارثی نگهداری می­شوند. برای تهیه درختان پاکوتاه که در باغداری مدرن مورد توجه است، پایه­های پاکوتاه متعددی شناخته شده است که بعضی از آنها دورگ­های مرکب و بعضی پایه­های آلوده به نژادهای ضعیف اگزوکورتیس هستند.

 

برخی از پایه­های جدید در موسسه تحقیقات مرکبات رامسر مورد مطالعه قرار گرفته است و نتایج آنها گزارش شده است. پایه مورکات یک هیبرید طبیعی (تانگور) است و بذر آن در سال 1347 از آمریکا به ایران وارد و پس از نوسلارگیری به صورت بذری به عنوان یک رقم کشت شد. در آزمایش­های مقدماتی، این رقم نسبت به امراض و شرایط نامساعد محیطی، مقاومت نسبتاً خوبی داشته است. از معایب عمده این پایه، حساس بودن به بیماری ویروسی تریستزا است.

 

نکات مهم

در زمین‌های مرطوب و سنگین، نارنگی– زمین‌های شنی، سنگلاخی و خشک، لیمو ترش– در مناطق گرو و مرطوب واجد خاک‌های شنی، لیمو خارکی بهترین پایه برای مرکبات می‌باشند.